KONFEDERACJA GENERALNA WARSZAWSKA
My Rady Koronne, duchowne i świeckie, i rycerstwo wszystko, i stany insze jednej a nierozdzielnej Rzeczypospolitej z Wielkiej i z Małej Polski, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kijowa, Wołynia, Podlasia, z Ziemi Ruskiej, Pruskiej, Pomorskiej, Żmudzkiej, Inflanckiej i miasta koronne.
Oznajmujemy wszystkim wobec komu należy ad perpetuam rei memoriam [na wieczną tej rzeczy pamięć], iż pod tym niebezpiecznym czasem, bez króla pana zwierzchniego mieszkając, staraliśmy się o to wszyscy pilnie na zjeździe warszawskim, jako byśmy przykładem przodków swych sami miedzy sobą pokój, sprawiedliwość, porządek i obronę Rzeczypospolitej zatrzymać i zachować mogli. Przetoż statecznym, jednostajnym zezwoleniem i świętym przyrzeczenim sobie to wszyscy spólnie, imienim wszystkiej Rzeczypospolitej, obiecujemy i obowięzujemy się pod wiarą, poczciwością i sumnienim naszym.
Naprzód żadnego rozerwania między sobą nie czynić, ani dysmembracyjej [rozłączenia] żadnej dopuścić, jako w jednej, nierozdzielnej Rzeczypospolitej, ani jedna część bez drugiej pana sobie obierać, ani factione privata [stronnictwami prywatnymi] z inszym narabiać. Ale podług miejsca i czasu tu naznaczonego zjechać się do gromady koronnej i spólnie a spokojnie ten act electionis [sprawę obierania pana] podług wolej Bożej do skutku słusznego przywieść. A inaczej na żadnej pana nie pozwalać, jedno z takową pewną a mianowitą umową: iż nam pierwej prawa wszystkie, przywileje i wolności nasze, które są i które mu podamy post electionem [po obraniu], poprzysiąc ma.
A mianowicie to poprzysiąc: pokój pospolity miedzy rozerwanymi i różnymi ludźmi w wierze i w nabożeństwie zachowywać i nas za granicę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczajem ani prośbą królewską swą, ani solutione quinque marcarum super hastam [płaceniu pięciu grzywien na drzewce dla żołnierzy], ani ruszenia pospolitego bez uchwały sejmowej czynić. Przetoż powstać przeciwko kożdemu takiemu obiecujemy, kto by albo miejsca i czasy inne do elekcyjej sobie obierał i składał, albo tumultować na elekcyjej chciał, abo lud służebny privatam przyjmował [osobliwie przyjmował], albo elekcyjej onej zgodnie od wszystkich conclusae [od wszystkich zamknionej] sprzeciwiać się śmiał.
A iż w Rzeczypospolitej naszej jest dissidium niemałe in causa religionis christianae [różność niemała z strony wiary krześcijańskiej], zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi sedycja [rozruchy] jaka szkodliwa nie wszczęła, którą po inszych królestwach jaśnie widziemy, obiecujemy to spólnie, pro nobis et successoribus nostris in perpetuum, sub vinculo iuramenti, fide, honore et conscientiis nostris [za nas i za potomki nasze na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, pod wiarą, czcią i sumnieniem naszym], iż którzy jestechmy dissidentes de religione [różni w wierze], pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać, ani się penować confiscatione bonorum, poczciwością, carceribus et exilio [karać odsądzeniem majętności, na honorze, więzieniem i wygnaniem], i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progressu [do takowego postępku] żadnym sposobem nie pomagać. I owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał, ex ista causa [z tego powodu] zastawiać się o to wszyscy będziem powinni, choćby też za pretekstem dekretu albo za postępkiem jakim sądowym kto to czynić chciał.
Wszakże przez tę konfederacyją naszę zwierzchności żadnej nad poddanymi ich, tak panów duchownych, jako i świeckich, nie derogujemy [nie ujmujemy] i posłuszeństwa żadnego poddanych przeciwko panom ich nie psujemy. I owszem, jeśliby takowa licencyja gdzie była sub praetextu religionis [pod pretekstem wiary], tedy jako zawsze było, będzie wolno i teraz każdemu panu poddanego swego nieposłusznego tam in spiritualibus, quam in saecularibus [tak w duchownych, jako i świeckich rzeczach] podług rozumienia swego skarać.
Aby wszystki beneficia iuris patronatus Regii praelaturarum, ecclesiasticarum [nadania zwierzchności i władze królewskiej dostojności kościelne], jako arcybiskupstw, biskupstw i inszych wszelakich beneficyj były dawane nie inszym, jedno Rzymskiego Kościoła klerykom, indigenis Polonis iuxta statutum [obywatelom polskim według statutu]; beneficyja kościołów greckich ludziom tejże greckiej wiary dawane być mają.
A iż to do pokojów wiele należy, aby dyferencyje inter status [różnice między stany] hamowane były, a miedzy stanem duchownym i świeckim jest niemała differentia de rebus politicis temporalibus [różność o rzeczach świeckich doczesnych], obiecujemy wszystki ty miedzy sobą componere [uzgodnić] na blisko przyszłym sejmie electionis.
Sprawiedliwości porządek taki w mocy zachowujemy, jaki sobie które województwo doma spólnie postanowiło, albo jeszcze postanowi zgodnie, także i około obrony potrzebnej zamków pogranicznych.
Któżkolwiek się komu o pewny dług zapisał i do grodu firma inscriptione [mocą zapisu] odpowiadać się poddał dobrowolnie, bądź przed śmiercią, albo już i po śmierci królewskiej, takowy każdy podług zapisu swego niechaj progressum iuris usitatum [zwykły postępek prawa] cierpi. A panowie starostowie będą powinni vigore huius generalis confederationis, sine omni dilatione iuxta usitatam formam [mocą tego pospolitego obowiązku bez wszelakiej odwłoki obyczajem zwykłym] sądzić, odprawować i egzekwować takowe kauzy [sprawy], oprócz tych województw, które sobie formam sprawiedliwości i egzekucejej specialem postanowili sub interregno [podczas bezkrólewia] abo jeszcze postanowić mają.
Inscriptiones wszelakie et resignationes bonorum perpetuas coram authenticis actis factus et fiendas sub interregno [zapisy wszelakie i zeznania dóbr wieczyste przed jawnymi księgami uczynione i które wprzód będą czynione pod czasem niebytności króla], spólnym tej konfederacyjej zezwoleniem umacniamy, aby sub interregno, począwszy od dnia śmierci królewskiej, nikomu in progressibus iuris fatalia albo praescriptio [w postępkach prawnych dawność ziemska] nie szkodziła na potem do sprawiedliwości jego.
Także którzy mieli terminum brania pieniędzy na przeszłe Gody abo na Nowe Lato, abo na jaki czas już przeszły, ci wszyscy aby byli powinni brać swe pieniądze na pierwsze sądy, da-li Pan Bóg po obraniu nowego króla, albo na pierwsze leżenie ksiąg.
Obiecujemy też to sobie, że na elekcyją naznaczoną jadąc, i na miejscu będący, i do domu się rozjeżdżając, gwałtu żadnego ludziom i sami między sobą czynić nie będziemy.
Ty wszystki rzeczy obiecujem sobie i na potomki swe chować statecznie i trzymać sub fide, honore et conscientiis nostris [pod wiarą czcią i sumnieniami naszymi]. A kto by się temu sprzeciwiać chciał i pokój a porządek pospolity psować, contra talem omnes consurgemus in eius destructionem [przeciwko takowemu wszyscy powstaniem na tego skazanie].
A dla lepszej pewności tych wszystkich opisanych rzeczy przyłożyliśmy pieczęci swe do tego i rękoma własnymi podpisali.
Actum Varschoviae in Conventione Regni Generali, vigesima octava Mensis Ianuarii, Anno Domini Millesimo Quingentesimo Septuagesimo Tertio [Dan w Warszawie na Konwokacji Generalnej Królestwa, dwudziestego ósmego stycznia, Roku Pańskiego Tysiąc Pięćset Siedemdziesiąt Trzeciego].
The General Confederation of Warsaw, 28 January 1573
We, the Crown Councils, spiritual and temporal, and all the knights and the other states of the one and indivisible Commonwealth from Wielkopolska and Małopolska, the Grand Duchy of Lithuania, Kiev, Wołyń, Podlasie, the lands of Ruś, Prusy, Pomorze, Żmudź, Infl anty and the crown towns.
We hereby declare to all whom this concerns, ad perpetuam rei memoriam, that in this dangerous time, without a king and sovereign lord in residence, we have tried to assemble everybody urgently at this convention in Warsaw, following the examples of our predecessors, to guarantee among us that the peace, justice, order and the defence of the Commonwealth be maintained and upheld. With this stately and uniform permission, all together and cohesively, in the name of the whole Commonwealth, we do so promise and pledge on our faith, good nature and conscience.
Firstly, we will not cause any breaches among ourselves or allow for any dismemberment as in the one and indivisible Commonwealth, neither will one part choose without the other nor make factione privata with any other. But in this appointed place and time we will gather in a crown assembly and cohesively and calmly effect the act of election in accordance with God’s will until we reach a satisfactory conclusion.
Also, we will not allow any lord to make a certain agreement of appointment until the fi rst rights, privileges and freedoms of ours, which we have and which we will present post electionem, be sworn to.
And it is to this that he must swear: common peace between divided and diverse people in faith and in religious rites must be maintained and we must never be drawn outside crown boundaries by any custom or royal request and he must never summon a levee en masse or solutione quinque marcarum super hastam without a resolution of the seym.
Further, we promise to rise against every one who chooses and appoints for himself a different time and place for the election or who wants to raise a tumult at the election or accept his subjects privatim or who dares to stand against all the rightful conclusae of this election.
And since in the Commonwealth there is considerable dissidium in causa religionis christianae, we will prevent this so that for this reason no harmful sedition between people should arise, which we can see in other kingdoms, and we promise this together, pro nobis et successoribus nostris in perpetuum, sub vinculo iuramenti, fide, honore et conscientiis nostris; although some of us are dissidentes de religione, peace between us will be maintained and for various faiths and differences in the Churches no blood shall be spilt and we will not punish confi scatione bonorum, with kind heart, carceribus et exilio, and we will not help any sovereignty or office to undertake such a process. And also, should anyone wish to shed blood somewhere, ex ista causa, all of us should stand against it, even if on the pretext of a decree or through some legal ploy, as anyone wishes. After all, through this our confederation, we are not derogating any sovereignty over the subjects of these lords, whether spiritual or temporal, and we are not hindering the obedience of these subjects to their lords. And furthermore in the case of such licence, where it is sub praetextu religionis, every lord, just as always was the case, will still be free to punish his disobedient subject tam in spiritualibus, quam in saecularibus according to his own judgement.
In order for all beneficia iuris patronatus Regii praelaturarum, ecclesiasticarum, as archbishoprics, bishoprics and all other benefi ts were not given to others except to the clerics of the Roman Catholic Church, indigenis Polonis iuxta statutum; so benefits to the churches of Greek people of their Greek faith are to be given. As peace depends on so many things and because the differences inter status must be limited and because between the spiritual and temporal states there is a considerable differentia de rebus politicis temporalibus, we promise to componere all of these among ourselves at the next seym after the elections. We will maintain in force such an order of justice as each voivodeship jointly established or will jointly establish, also in the matter of the necessary defence of the losses in the borderlands.
Whoever incurred a certain debt to someone and who voluntarily submitted himself to the town firma inscriptione, whether before the death or even just after the death of the king, let each one suffer in accordance with his registration progressum iuris usitatum. And the lord starostes should judge vigore huius generalis confederationis, sine omni dilatione iuxta usitatam formam and dismiss and execute such causes, apart from those voivodeships which in the form of justice and special execution decided or will decide sub interregno.
All contested Inscriptiones et resignationes bonorum perpetuas coram authenticis actis factas et fi endas sub interregno by the permission of this confederation we do strengthen, so that sub interregno, beginning on the day of the death of the king, no one in progressibus iuris fatalia sed praescriptio will suffer in terms of justice thereafter. Also, those who had a time set for taking money for a past Wedding or for the New Summer or for some time already past, all of these should take their money for the first judgement after the election of the new king, God willing, or for the first opening of the accounts.
We also promise ourselves that in going to the appointed election and being at the place and then departing for home we will not do any violence to any people among ourselves.
All of these things we promise each other and swear on the lives of our descendants to uphold and maintain sub fide, honore et conscientiis nostris. And anyone who wishes to oppose this and harm the common law and order contra talem omnes consurgemus in eius destructionem. And for the greater certainty of all the things written here, we have placed our seals on it and signed it with our own hands.
Actum Varschoviae in Conventione Regni Generali, vigesima octava Mensis Ianuarii, Anno Domini Millesimo Quingentesimo Septuagesimo Tertio.