Indeks geograficzny

Przy opracowywaniu indeksów geograficznych do inwentarzy i innych pomocy archiwalnych w AGAD należy przestrzegać poniższych zasad.

1. Indeksem geograficznym należy objąć nazwy geograficzne, topograficzne, podziałów administracyjnych, które występują w tytułach lub regestach poszczególnych pozycji inwentarza. Mogą to być:
   • nazwy państw;
   • nazwy regionów: geograficznych, etnicznych, historycznych i gospodarczych;
   • nazwy miejscowości: wsi, osiedli, miast, części miejscowości (miejscowości włączonych do innych miejscowości, dzielnic, ulic, placów i obiektów);
   • nazwy topograficzne (obiektów topograficznych): rzek, kanałów, jezior, mórz, zatok, wybrzeży, wysp, przylądków, półwyspów, gór, wyżyn i kotlin;
   • nazwy jednostek podziałów administracyjnych.
2. W haśle indeksowym przy nazwach miejscowości i nazwach topograficznych (obiektów topograficznych) podaje się dalsze elementy:
• określnik rzeczowy wyjaśniający charakter nazwy geograficznej, np. Warszawa – miasto (m.), Radomin – wieś (wś.), Wisła – rzeka (rz.), Hel – półwysep (półw.);
• określnik stwierdzający przynależność administracyjną miejscowości (małych miast, osiedli i wsi) zgodną z podziałem administracyjnym w okresie, z którego pochodzą akta: województwo (woj.), ziemia (ziem.), gubernia (gub.), rejencja (rej.), powiat (pow.)., obwód (obw.), gmina (gm.), np. Bocheniec wś., gm. Radomin, pow. rypiński; woj. płockie; określnik przynależności administracyjnej podajemy na takim poziomie szczegółowości, jaki możemy ustalić na podstawie akt i literatury (encyklopedie, słowniki, publikowane indeksy, atlasy); w przypadku zmieniającej się przynależności administracyjnej, w okresie z którego pochodzą akta, podajemy każdą kolejną przynależność, dodając słowo następnie, np. Pułtusk, m. pow., dep. płocki, następnie woj. płockie, następnie gub. płocka, następnie gub. łomżyńska.
3. Obok nazwy geograficznej, określnika rzeczowego i przynależności administracyjnej w haśle indeksowym należy uwzględnić przedmiot sprawy, o której informuje tytuł jednostki inwentarzowej np. Warszawa – projekt mostu; Wisła – rzeka – pomiar poziomu wody.
4. Jeśli tytuł pozycji inwentarzowej zawiera kilka równoważnych nazw geograficznych, każdą z nich należy uwzględnić w indeksie.
5. Złożone nazwy geograficzne podaje się w indeksie dwukrotnie; drugi raz z odsyłaczem np. Golub-Dobrzyń 100, Dobrzyń zob. Golub-Dobrzyń).
6. Nazwy miejscowości, które zaginęły, podaje się w oryginalnym ich brzmieniu.
7. Nazwy miejscowości, wchłonięte w XIX i XX w. przez wielkie miasta, stosując w odpowiednich miejscach indeksu odsyłacze, np. Natolin, zob. Warszawa-Natolin.
8. Nazwy dzielnic, ulic, placów i obiektów miast występują w indeksie pod nazwą miasta, np.: Warszawa-Mokotów, Kraków – ul. Franciszkańska, Toruń – pl. Teatralny, Gdańsk – kościół św. Barbary.
9. W indeksie nie należy uwzględniać:
• określników geograficznych sygnalizujących pochodzenie osoby, np. Tytus Działyński z Kórnika;
• nazw występujących w formie przydawki, np. Tajny radca Króla Pruskiego, geometra Królestwa Polskiego;
• nazw przymiotnikowych, np. zabiegi dyplomatyczne na dworze francuskim; dwór francuski powinien być uwzględniony w indeksie rzeczowym.
10. Wszystkie nazwy miejscowości znajdujące się w obecnych granicach Polski, a występujące w języku obcym w inwentarzach zespołów akt wytworzonych przez władze zaborcze lub okupacyjne, należy podawać zgodnie z obecnie obowiązującą pisownią. Obcojęzyczne odnośniki powinny stanowić hasła odsyłaczowe.
11. Nazwy miejscowości i nazwy obiektów topograficznych leżących poza granicami Polski podaje się zgodnie z zapisem inwentarza. Ich polskie lub obce odpowiedniki uwzględnia się w indeksie z odsyłaczem do nazwy występującej w inwentarzu.

Literatura:

Serie wydawnicze:

1. Atlas historyczny miast polskich.
2. Atlas historyczny Polski.
3. Słownik historyczno-geograficzny.
4. Mapa Rzeczpospolitej Polskiej 1 : 100 000, Wojskowy Instytut Geograficzny 1918-1939.

Opracowania:

1. Rospond S., Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej, t. 1-2, Warszawa 1951.
2. Skorowidz Królestwa Polskiego, czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, oprac. i wyd. I. Zinberg, t. 1-2, Warszawa 1887.
3. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, pod red. T. Bystrzyckiego, Przemyśl Warszawa [1933].
4. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. F. Sulikowskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego, t. 1 15, Warszawa 1880-1902.
5. Spis Miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa 1967.

opracował dr Henryk Bartoszewicz
styczeń 2003