Zanim traficie Państwo do archiwum

1. Zanim przystąpicie Państwo do poszukiwań w archiwum, zbierzcie wszystkie dostępne dane i informacje będące w posiadaniu rodziny. Spróbujcie sprawdzić, czy Wasza rodzina nie występuje w publikacjach genealogicznych, biograficznych, heraldycznych, a także – czy jej przedstawiciele nie zostali odnotowani w pracach naukowych lub popularno-naukowych dotyczących np. historii regionalnej.

W tym celu najlepiej korzystać z zasobów publicznych bibliotek naukowych w Warszawie:

• Biblioteka Narodowa, al. Niepodległości 213
• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Dobra 56
• Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, ul. Koszykowa 26/29

2. Dobrym wprowadzeniem do podjęcia poszukiwań przodków jest podręcznik autorstwa Włodzimierza Dworzaczka Genealogia i popularna publikacja Rafała Prinke Poradnik genealoga amatora.

Zachęcamy również do poszukiwań informacji w Internecie – ostatnio pojawiło się wiele stron internetowych, prowadzonych przez osoby zainteresowane badaniami genealogicznymi.

3. Jeśli rodzina jest pochodzenia szlacheckiego, to być może fragmenty jej genealogii zostały już opublikowane w XIX i XX-wiecznych genealogiach lub herbarzach; te drugie, w Polsce, nie ograniczają się tylko do podania i opisu herbu, ale zawierają też informacje genealogiczne.

4. Warto wiedzieć, że odnalezienie swego nazwiska w herbarzu nie musi dowodzić szlacheckiego pochodzenia. Często nazwiska typu szlacheckiego były noszone przez rodziny mieszczańskie i chłopskie.

5. Należy pamiętać, że obok wydawnictw genealogicznych „całościowych” istnieją takie, w których jako kryterium doboru materiału przyjęto pochodzenie terytorialne (np. obejmujące tylko szlachtę koronną lub litewską, z jednego województwa czy guberni) lub narodowościowe (np. tylko szlachta pochodzenia tatarskiego) czy wyznaniowe (tylko szlachta wyznania kalwińskiego).

6. Trzeba też mieć świadomość, że nie zawsze informacje podawane w herbarzach są wiarygodne i wytrzymują próbę czasu. Może się tak dziać z różnych powodów, np. nierzetelności autorów, czy po prostu postępu w badaniach historycznych.

7. Polskie piśmiennictwo genealogiczne jest ubogie w porównaniu z zachodnim, pochodzi głównie z XIX i początku XX w., choć nie brak i publikacji nowszych, zwłaszcza tych z lat 90. XX w., kiedy nastąpił wzrost zainteresowań badaniami genealogicznymi wśród historyków i amatorów. Poniżej tytuły najczęściej wykorzystywane w poszukiwaniach.

• A. Boniecki, Herbarz polski, Warszawa 1899-1914. (17 tomów do nazwiska Makomaski).
• J. Ciechanowicz, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeszów 2001.
• J. K. Dachnowski, Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII w., Kórnik 1995.
• J. Dunin-Borkowski, Rocznik szlachty polskiej, Lwów 1881.
• J. Dunin-Borkowski, Almanach błękitny. Genealogie żyjących rodów polskich, Lwów 1908.
• S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929.
• P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX-XX wieku (do 1939), Rypin 1997.
• Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów 1914.
• Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Z. Gloger, Kraków 1870.
• R. Horoszkiewicz, Spis rodów szlachty zaściankowej ziemi pińskiej, Warszawa 1997.
• Indeks nazwisk do "Herbarza Polskiego" Adama Bonieckiego, oprac. S. Konarski, Warszawa 1993.
• W. W. Kojałowicz, Herbarz rycerstwa W.X. Litewskiego . . ., Kraków 1897.
• S. Konarski, Szlachta kalwińska w Polsce, Warszawa 1936.
• L. Korwin, Ormiańskie rody szlacheckie, Kraków 1934.
• S.K. Kruczkowski, Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od r. 1773 do 1918, Lwów 1935.
• T. Lenczewski, Genealogie rodów utytułowanych w Polsce, Warszawa 1995-1996.
• S. Łoza, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, Warszawa 1932-1934.
• Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. Źródła i opracowania, Buenos Aires-Paryż 1963-1987.
• P. Nałęcz-Małachowski, Zbiór nazwisk szlachty, Lublin 1805.
• K. Niesiecki, Herbarz polski, Warszawa 1848
• J. Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Warszawa 1897.
• M. Pawliszczew, Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego najwyżej zatwierdzony, Warszawa 1853.
• F. Piekosiński, Heraldyka wieków średnich, Kraków 1899.
• Poczet szlachty galicyjskiej i bukowińskiej, Lwów 1857.
• Polska Encyklopedia Szlachecka, Warszawa 1935-1938.
• K. Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, oprac. T. Epsztein, S. Górzyński, Warszawa 1991.
• Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego, Warszawa 1909.
• Spis szlachty Królestwa Polskiego, Warszawa 1851-1854.
• Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930 (według województw)
• Album Armorum nobilium Regni Poloniae, Herby nobilitacji i indygenatów X-XVIIw., oprac. B. Trelińska, Lublin 2001.
• W. Wielądko, Heraldyka, czyli opisanie herbów w jakim który jest kształcie oraz familie rodowitej szlachty polskiej i W. Ks. Litewskiego z ich herbami, Warszawa 1792-1798.
• T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, Poznań 1879-1908.
• W. N. Trepka, Liber generationis plebeanorum ("Liber chamorum"), pod red. W. Dworzaczka, Wrocław 1963.
• S. Uruski, Rodzina, herbarz szlachty polskiej, Warszawa 1904-1917.
• Z. Wdowiszewski, Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1932.

8. Warto wiedzieć, że Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych wydała dwa katalogi zawierające informacje o materiałach genealogicznych znajdujących się w AGAD, w pierwszym, w układzie alfabetycznym umieszczono nazwiska osób, dla których posiadamy nobilitacje i indygenaty.

Druga pozycja to spis rodzin i osób, które legitymowały się szlachectwem w Królestwie Polskim w XIX w.:

• Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, oprac. A. Wajs, Warszawa 2001.
• Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, oprac. E. Sęczys, Warszawa 2000.

9. Często przy poszukiwaniach genealogicznych niezbędna okazuje się identyfikacja miejscowości, z jakich pochodzili przodkowie; by je ustalić, najlepiej sięgnąć po niżej wymienione pozycje.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego wyd. 1880-1902 .
• T. Bystrzycki, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Przemyśl 1933-1934.
• Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, Warszawa 1980.
• S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej, Wrocław 1951.

10. Z kolei przy identyfikacji pochodzenia nazwiska przydatne będą poniższe publikacje:

• K. Rymut, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, Kraków 1992.
• Słownik staropolskich nazw osobowych, pod red. W. Taszyckiego, Wrocław 1965-1987.

Zanim odwiedzicie Państwo archiwum – sprawdźcie, czy przechowuje ono poszukiwane przez Was materiały źródłowe. Wszystkie archiwa posiadają informatory lub przewodniki po swoim zasobie wydane drukiem i dostępne w bibliotekach naukowych, a informacja o nich i zasobie aktowym placówki znajduje się często na stronie internetowej archiwum.

Dla zasobu archiwalnego AGAD są to następujące pozycje:

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Informator o zasobie, pod red. T. Zielińskiej, Warszawa 1992.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Przewodnik po zespołach, t. I, Archiwa dawnej Rzeczypospolitej, pod red. J. Karwasińskiej, Warszawa 1975 wyd. II.
• Archiwum Główne Akt Dawnych,Przewodnik po zasobie, t. II, Epoka porozbiorowa, pod red. F. Ramotowskiej, Warszawa 1998.