Portret Fryderyka Augusta III (1750-1827), króla saskiego, księcia warszawskiego i suwerena Orderu Orła Białego – Marcello Bacciarelli, ok. 1808 r.

Kopia z „Za Ojczyznę i Naród. 300 lat Orderu Orła Białego”. Katalog Wystawy w Zamku Królewskim w Warszawie, 9 listopada 2005 – 31 stycznia 2006, Warszawa 2005, poz. 263, s. 390; oryg. Warszawa, Muzeum Narodowe, nr inw. 128647; nie podano autora fotografii

Fryderyk August III urodził się 23 XII 1750 r. w Dreźnie. Był synem Fryderyka Krystiana Wettina i Marii Antoniny Walpurgis z bawarskiej dynastii Wittelsbachów, wnukiem króla polskiego Augusta III Sasa. Panował jako elektor saski w latach 1763–1806, król saski (Fryderyk August I) w latach 1806–1827. W wyniku unii personalnej ustanowionej przez Konstytucję Księstwa Warszawskiego z 22 VII 1807 r. między Księstwem a Saksonią, jako Fryderyk August III sprawował urząd księcia warszawskiego w latach 1807–1815.

Już w 1771 r. przywódca konfederatów barskich biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński, po ogłoszonym bezkrólewiu, ofiarował Fryderykowi Augustowi koronę polską, której elektor wówczas nie przyjął. W czasach jego panowania dokonała się odbudowa Saksonii po zniszczeniach wojny siedmioletniej; jednocześnie elektor saski bezskutecznie próbował odzyskać dla rodu Wettinów koronę polską. Ze względu na brak aprobaty Rosji, z którą starał się utrzymywać poprawne stosunki, nie przyjął jednak sukcesji tronu polskiego, ofiarowanej w 1791 r. jego córce – uznanej za infantkę polską – Marii Auguście. W 1806 r. podczas wojny francusko-pruskiej był początkowo sojusznikiem Prus. Po przegranej przez Prusy bitwie pod Jeną (14 X 1806 r.) przeszedł na stronę cesarza Napoleona. 11 XII 1806 r. w Poznaniu podpisał traktat pokojowy z Francją i wszedł do Konfederacji Reńskiej; uzyskał także tytuł królewski. Na mocy układu w Tylży 7 VII 1807 r. stanął na czele Księstwa Warszawskiego; jednak na rzeczywisty bieg wydarzeń nad Wisłą miał niewielki wpływ. Stale przebywał w Saksonii i tylko kilkakrotnie odwiedził Księstwo. Kontakt z Warszawą, za pośrednictwem ministra sekretarza stanu Stanisława Brezy, zachował poprzez ministra sprawiedliwości księstwa Feliksa Łubieńskiego, który stał się jego faktycznym pełnomocnikiem. Wbrew powszechnemu oczekiwaniu Fryderyk August stosunkowo poprawnie wywiązywał się z roli monarchy konstytucyjnego, m. in. wyjednał u Napoleona uwolnienie księstwa od spłaty części wierzytelności (tzw. sumy bajońskie). Jednym z ważniejszych dekretów Fryderyka Augusta było powołanie Archiwum Ogólnego Krajowego, 2 IX 1808 r., które spełniać miało rolę urzędu wiary publicznej oraz instytucji archiwalnej, gromadzącej i zabezpieczającej spuściznę rękopiśmienną po władzach i urzędach dawnej Rzeczypospolitej. Podczas swych wizyt nad Wisłą Fryderyk August wykazał sporo umiejętności politycznych; cechowała go dbałość o poszanowanie polskich zwyczajów parlamentarnych, która na sejmie 1809 r. zaowocowała uchwaleniem, mimo sprzeciwu ministrów, przedłożonych sejmowi projektów podatkowych. W czasie kampanii 1809 r., pozbawiony wojska, Fryderyk August schronił się we Frankfurcie nad Menem, skąd nie szczędził gestów poparcia dla armii oraz osłabionej Rady Ministrów. W 1810 r. wizytował nowo wcielone do Księstwa departamenty, aprobując plany usprawnienia administracji w kraju. W 1812 r. w obliczu zagrożenia ze strony Rosji poparł plan odbudowy niepodległego Królestwa Polski, czego wyrazem było m. in. jego przystąpienie do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. Po powrocie do Drezna przetrwał tam szturm miasta (26 VIII 1813). W 1813 r. bezskutecznie próbował rokować z Austrią warunki opuszczenia Napoleona. Po bitwie pod Lipskiem (16–19 X 1813 r.) znalazł się w „niewoli” koalicji, której przedstawiciele uznali Saksonię za zdobycz Prus. W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 r. musiał zrzec się tytułu księcia warszawskiego, a połowa Saksonii przeszła pod władanie Prus. Fryderyk August był żonaty od 1769 r. z Amalią von Zweibrücken-Birkenfeld, z którą miał jedną córkę Marię Augustę Nepomucenę (1782–1863) uznaną w 1791 r. za „polską infantkę”. Tron Saksonii objął po nim jego brat Antoni (1755–1836). Król saski, książę warszawski Fryderyk August III zmarł w Dreźnie 5 V 1827 r.

Dorota Lewandowska (AGAD)

Na podstawie: J. Willaume, Fryderyk August jako książę warszawski (1807–1815), Poznań 1939; tenże, Fryderyk August [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948–1958, s. 159–160.