Naukowcy, erudyci, bibliofile

    

    

    

lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

    

    

    

Alojzy Rafał Estreicher

Pośrednio z Lwowem związany był Alojzy Rafał Estreicher (ur. 21 VI 1786 r. w Krakowie, zm. 1 VIII 1852 r. tamże) – polski botanik i entomolog, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prezes Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Estreicher pochodzący z morawskiej rodziny naukowców i humanistów osiadłej od 1782 r. w Krakowie, 31 III 1818 r. wziął ślub z córką profesora Uniwersytetu Lwowskiego i prezesa Sadu Apelacyjnego w Stanisławowie Antoniego Rozbierskiego, 19-letnią Antoniną. Ślub odbył się w Bazylice Metropolitalnej we Lwowie.

Estreicher zgromadził bogate i cenne zbiory przyrodnicze, a posiadaną wiedzę wykorzystywał w swych wykładach, nie ogłosił jednak żadnej oryginalnej pracy naukowej, jedynie sprawozdania, np. Rzecz krótka o gabinecie mineralogicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego podana przez Prof. Dra A. Estreichera, „Rocznik Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego” (1842); przemówienia, spisy nasion i roślin ogrodu botanicznego w Krakowie: Rzecz krótka o stanie teraźnieyszym Ogrodu Botanicznego Krakowskiego, „Rozmaitości Naukowe” (1828) oraz omówienie własnych zbiorów: Wiadomość o muzeach entomologicznem, mineralogicznem i botanicznem Aloj. Raf. Estreichera (1846).

Jego syn Karol (1827-1908), wieloletni dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, uważany jest za twórcę bibliografii polskiej. Alojzy Rafał Estreicher pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

    

Image

Alojzy Rafał Estreicher

Wikipedia

Image

Katedra Łacińska pw. Wniebowzięcia NMP we Lwowie - Bazylika Metropolitalna (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

August Bielowski

August Bielowski, absolwent Uniwersytetu Lwowskiego, historyk, wydawca źródeł, poeta, urodzony 27 III 1806 w Krechowicach k. Stryja (Pokucie), zmarły 12 X 1876 we Lwowie.

Bielowski był uczestnikiem powstania listopadowego, a po jego upadku działał w galicyjskim ruchu spiskowym (więziony w l. 1834-36); od 1845 r. pracował w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, którego dyrektorem został w 1869 r. Był inicjatorem i wydawcą Monumenta Poloniae Historica (t. 1-3, 1864-76) autorem wierszy, opracowań i szkiców historycznych.

Jego akt zgonu znajduje się w księdze z parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie, gdzie zmarł w wieku 70 lat, pozostawiając wdowę Justynę z Wisłockich. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.

    

    

Image

August Bielowski

Wikipedia

Image

Grób Augusta Bielowskiego na Cmentarzu Łyczakowskim

Wikipedia

Maurycy Ignacy Aleksander Dzieduszycki

Maurycy Ignacy Aleksander Dzieduszycki, pseud. „M.J.A. Rychcicki” – historyk, pisarz, ziemianin, urodził się 10 II 1813 r. w Rychcicach koło Drohobycza (w dawnym cyrkule Sambor). Pochodził z rozrodzonego, arystokratycznego rodu pieczętującego się herbem Sas, który pod koniec XVIII w. otrzymał tytuł hrabiowski z rąk Habsburgów. Był synem hr. Ludwika Dzieduszyckiego, szambelana austriackiego, porucznika wojsk inżynieryjnych i Domicelli z Bielskich.

Kształcił się w szkole elementarnej bazylianów w Drohobyczu, gimnazjum w Czerniowcach, gimnazjum jezuickim w Tarnopolu. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim (l. 1832-1836). Jako młody człowiek odbył liczne podróże po Galicji. Po ukończeniu studiów podjął pracę w cyrkule w Bochni, a następnie (1840) we Lwowie. W latach 50. i 60. XIX w pełnił funkcję wicekuratora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich; uregulował sprawy finansowe, uporządkował administrację, doprowadził do przebudowania gmachu. W czasie jego urzędowania w Ossolineum pracowali m. in. August Bielowski, Karol Szajnocha, Franciszek Ksawery Godebski, syn Cypriana. Dzieduszycki był gorliwym katolikiem, dlatego też podporządkował Bibliotekę Zakładu rzymskiemu indeksowi ksiąg zakazanych. Spotykał się z zarzutami pisania z pozycji wyłącznie konserwatywnych i klerykalnych, choć jednocześnie cieszył się opinią człowieka bardzo dowcipnego. By członkiem czynnym Akademii Umiejętności oraz Krakowskiego Towarzystwa Naukowego. Dzieduszycki prowadził również działalność polityczną; był członkiem Stanów Galicyjskich, a w 1854 r. otrzymał godność radcy namiestnictwa w Wiedniu. Od 1876 r. sprawował mandat poselski na Sejm Galicyjski z obwodu stryjskiego. Założył we Lwowie pierwszy galicyjski zakład karno-poprawczy dla kobiet. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim papieskiego Orderu Św. Grzegorza, Krzyżem Kawalerskim Orderu Leopolda, Krzyżem Kawalerskim Orderu Żelaznej Korony.

Uważano go głównie za historyka amatora, ale był również autorem utworów poetyckich i artykułów popularnonaukowych. Jego dorobek stanowią m. in. prace: Piotr Skarga i jego wiek (1850), Zbigniew Oleśnicki (1853-1854), Kronika domowa Dzieduszyckich (1865), Święty Stanisław, biskup krakowski, wobec dzisiejszej dziejowej krytyki (1865); także szkice filozoficzne Ojczyzna (1867) i komedia Mandat poselski (1871).

21 XI 1840 r. Maurycy poślubił w parafii św. Anny we Lwowie Karolinę Zagórską, h. Ostoja, córkę właściciela dóbr z Kołodziejówki k/Tarnopola.

Drugą jego żoną była Natalia Rudnicka herbu Lis. Z obu związków urodziło się kilkanaścioro dzieci.

Dzieduszycki zmarł 22 IV 1877 r. we Lwowie przy ul. Zielonej 242, w wieku 64 lat.

Po uroczystościach odprawionych w parafii św. Mikołaja został pochowany w kaplicy rodowej na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, w 1944 r. zniszczonej przez pocisk artyleryjski. Obecnie podejmowane są działania zmierzające do rekonstrukcji zachowanych fragmentów kaplicy.

Bratem Maurycego również odnalezionym w księgach był Edward Dzieduszycki, urodzony 17 II 1818 r. w Rychcicach.

Ten syn Leopolda i Domicelli z Bielskich był od 1856 r. właścicielem dóbr Budyłów koło Kuropatnik, w pow. brzeżańskim, działaczem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego i członkiem rady nadzorczej Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego do śmierci w 1880 r.

    

    

Image

Portret Maurycego hr. Dzieduszyckiego, Lwów, rytownik nieznany, XIX w.

Wikipedia

Seweryn Maciej Leon Kazimierz Uruski

Seweryn Maciej Leon Kazimierz Uruski herbu Sas, urodził się 1 VI 1817 r. w Biłce Szlacheckiej koło Lwowa (zmarł 16 VIII 1890 w Pizie, pochowany na Starych Powązkach w Warszawie, (pod murem II-31). Był synem starosty Kajetana Uruskiego, właściciela dóbr ziemskich i Julianny Wandy hrabianki Potockiej, córki hr. Seweryna Potockiego i ks. Anny Sapiehy.

Ziemianin, marszałek szlachty guberni warszawskiej, członek Rady Stanu Królestwa Polskiego, tajny radca dworu cesarskiego, heraldyk – prezes Heroldii Królestwa Polskiego – był przede wszystkim autorem 15-tomowego dzieła Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, wydanego staraniem jego córek dopiero w latach 1904-1917.

    

    

Image

Seweryn Maciej Leon Kazimierz Uruski

Wikipedia

Karol Szajnocha

Pisarz, historyk i działacz niepodległościowy Karol Szajnocha (ur. 20 IX 1818 r. w Komarnie) był synem zniemczonego Czecha - Wacława Scheinoha-Vtelenský’ego i Marii z Łozińskich (jego kuzynem był pisarz Władysław Łoziński). W 1835 r. Szajnocha rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, jednak ze względu na działalność antyrządową i osadzenie w więzieniu, jako politycznemu skazańcowi nie pozwolono mu kontynuować nauki. Wiedzę historyczną posiadł jako samouk. W l. 50. XIX w. rozpoczął pracę jako kustosz w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich; był także redaktorem „Rozmaitości” i współtwórcą Monumenta Poloniae Historica oraz redaktorem „Biblioteki Ossolińskich”.

W wyniku intensywnej pracy, głównie w godzinach nocnych, w wieku 42 lat Szajnocha stracił, nadwątlony już w młodości wzrok. Pracował jednak nadal intensywnie dzięki pomocy innych ludzi, którzy, kierując się jego wskazówkami, przeprowadzali kwerendy biblioteczne i archiwalne.

Największe dzieło Szajnochy to Jadwiga i Jagiełło, którego pierwsze, trzytomowe wydanie ukazało się we Lwowie w l. 1855-1856; inne prace poświęcone były m. in. Bolesławowi Chrobremu, Władysławowi Jagielle, Janowi III Sobieskiemu, a korzystał z nich m. in. Henryk Sienkiewicz, pisząc Trylogię.

Zmarł 10 I 1868 r., w wieku 50 lat, a jako przyczynę śmierci podano zapalenie opon mózgowych. Pozostawił żonę Joannę z Bilińskich. Zapisany został w księgach Bazyliki Metropolitalnej.

Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim, a jego pogrzeb stał się wielką, żałobną manifestacją narodowo-patriotyczną. Na jego grobie stanął jeden z najpiękniejszych pomników znajdujących się na terenie lwowskiej nekropolii.

    

    

Image

Karol Szajnocha

Wikipedia

Image

Grób Karola Szajnochy na Cmentarzu Łyczakowskim

Wikipedia

Wawrzyniec Żmurko

Matematyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej, prekursor lwowskiej szkoły matematycznej. Pochodził z rodziny chłopskiej. Urodził się w Jaworowie, 9 VIII 1824 r., jako syn kolonisty Jana Żmurko i Anny Joanny z domu Lityńskiej.

Ukończył gimnazjum w Przemyślu i dwuletni kurs filozoficzny we Lwowie. Od 1845 r. studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim, ale niebawem wyjechał do Wiednia. Utrzymując się z udzielania lekcji uczęszczał na wykłady na politechnice i uniwersytecie, gdzie doktoryzował się z analizy równań całkowych u Andreasa von Ettinghausena. W 1849 r. został mianowany docentem Politechniki Wiedeńskiej. Jego rozprawa habilitacyjna pod tytułem Beitrag zum Integralcalcul, dotycząca rachunku całkowego, ukazała się w Sprawozdaniach z posiedzeń Akademii Umiejętności w Wiedniu. W 1851 r., jako pierwszy Polak (od 1855 r. profesor zwyczajny) objął katedrę w Akademii Technicznej we Lwowie (od 1877 r. Politechnice). W 1871 r. został kierownikiem katedry matematyki na Uniwersytecie Lwowskim. Pracował na obu uczelniach do 1884 r.; wówczas zrezygnował ze stanowiska na Politechnice, pozostając do śmierci na Uniwersytecie. Był dziekanem Wydziału Filozoficznego UL w roku akademickim 1878/1879 i rektorem UL w roku 1885/1886. W 1878 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Na prace naukowe Żmurki składają się obszerniejsze dzieła i rozprawy umieszczane w czasopismach towarzystw naukowych, których był członkiem, a więc w publikacjach Akademii Umiejętności w Krakowie, w Wiedniu, do którego należał od 1872 r. oraz w Pamiętniku Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu. Najważniejszym dziełem Żmurki (2 tomy wyd. w r. 1861, 1864) jest Wykład matematyki na podstawie ilości o dowolnych kierunkach. Żmurko był także członkiem pierwszego zarządu lwowskiego Towarzystwa dla Pielęgnowania i Rozpowszechniania Wiadomości Technicznych, Przemysłowych i Przyrodniczych (działające w latach 1866-1879). Towarzystwo to mimo urzędowego charakteru niemieckiego było, jak to wtedy określano, „na wskroś duchem polskim przejęte”. Prezesował również Polskiemu Towarzystwu Przyrodników im. Kopernika we Lwowie.

Pisał w języku polskim i niemieckim, a jego rozprawy ukazywały się w publikacjach stowarzyszeń naukowych. Dotyczyły teorii równań różniczkowych, teorii funkcji analitycznych i rzeczywistych, algebry liniowej i zastosowań matematyki. W rozprawie: Badania w dziedzinie nauki o równaniach oparte na poglądach analityczno-geometrycznych w przestrzeni (1879) opisał wynalezione przez siebie przyrządy konograficzne, które miały ułatwiać kreślenie krzywych stożkowych oraz urządzenie o nazwie integrator do graficznego rozwiązywania zadań z rachunku całkowego. Przyrządy Żmurki zostały odznaczone medalami i nagrodami na wystawie w Wiedniu w 1873 r., we Lwowie w 1877 r., w Paryżu i w Londynie w 1878 r.

Wawrzyniec Żmurko zmarł w wieku 64 lat, 3 IV 1889 r. we Lwowie, przy ul. Mickiewicza 4, należącej do parafii św. Marii Magdaleny i zapisany jest do ksiąg z tej parafii. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Pozostawił żonę Honoratę z Zaufelów (w nekrologu zamieszczonym w jednej z gazet krakowskich w 1894 r. widnieje imię Helena, na nagrobku zaś: Henryka z Zofalów). Ich synem był znany malarz Franciszek Żmurko.

    

    

Image

Portret Wawrzyńca Żmurki drzeworyt Aleksandra Regulskiego według rysunku Jana Spitziara, 1882

Wikipedia

Wiktor Baworowski

Wiktor Baworowski, pseud. literacki „Wiktor z Baworowa”, właściciel ziemski, bibliofil, mecenas nauk, poeta i tłumacz był założycielem Biblioteki Baworowskich we Lwowie, której najważniejsze zbiory obejmowały cenne materiały historyczne, książki drukowane i rękopisy; galerię obrazów olejnych, sztychów, rysunków, dyplomów, a także z dział archiwalny, muzealny i ikonograficzny.

Wiktor Julian hr. Baworowski urodził się 26 V 1826 r. w Kołtowie (parafia Baworów). Jego ojcem był żołnierz napoleoński Józef Baworowski, matką – Felicja ze Starzeńskich herbu Lis, właścicielka Kołtowa. W tym samym dniu ochrzczony został „z wody” przez tamtejszego proboszcza greckokatolickiego, a ceremonia została powtórzona 5 IX 1826 r. w obrządku rzymskokatolickim.

Baworowski, zamieszkały we Lwowie przy ul. Ujejskiego 2, zmarł tamże, śmiercią samobójczą 3 XII 1894 r.; przyczyną tego kroku była postępująca ślepota. Wpisany został do ksiąg parafii św. Marii Magdaleny, pochowany zaś w krypcie rodzinnej w kościele w Baworowie.

    

    

Image

Wiktor Baworowski

Wikipedia

Image

Kościoł św. Marii Magdaleny we Lwowie (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Salomon Buber - historyk, filolog języka hebrajskiego

Urodził się we Lwowie 2 II 1827 r., w rodzinie Szaji Abrahama i Sary (Freidy Sarah) z domu Czaczkes. Ojciec był jego pierwszym nauczycielem Talmudu.

W wieku dwudziestu sześciu lat ( 22 VIII 1853 r.) Buber ożenił się we Lwowie z Udelą v Adelą Weiser z Tyśmienicy (ur. 1830 r. - zm. 17 III 1911 r.), z którą miał już dwóch synów: Kalmana Yekutiela v Karola (ur. 22 XII 1848 - zm. 18 IV 1935) oraz Majera Maxa (ur. 16 VII 1850 - zm. 3 VIII 1896 r.). Syn Kalmana – Martin, filozof i badacz chasydyzmu, wychowywał się od czwartego do czternastego roku życia u dziadków Salomona i Adeli w Lwowie, zaś syn Majera Maxa, dr Oswald Buber był prawnikiem specjalistą od polskiego prawa upadłościowego.

W tym czasie Salomon Buber rozpoczął działalność handlową. Szybko awansował na Handelskammerrat, (potem Kaiserlicher Rat) i audytora banku austro-węgierskiego oraz Galicyjskiej Kasy Oszczędnościowej we Lwowie. Buber był także prezesem zarządu Izby Handlowej i Przemysłowej, w której zasiadał w latach 1876-1883 i 1889-1902. W 1890 r. został delegatem lwowskiej Izby do Międzynarodowej Komisji Targu Zbożowego w Wiedniu, organizowanego przez tamtejszą giełdę zbożową. Był też przedstawicielem Izby odpowiedzialnym za rynek zbożowy w trakcie uzgodnień ministerialnych dotyczących traktatu celnego i handlowego z Niemcami.

Od 1870 r. Buber był członkiem rady gminy lwowskiej i przez ponad ćwierć wieku jednym z jej kierowników, pełniąc wiodącą rolę w różnych stowarzyszeniach filantropijnych, m. in. dotował Fundację im. Bernarda Löwensteina, wspierającą uczniów szkół rabinackich. Był także wiceprezesem wolnej kuchni i członkiem honorowym związku zawodowego mężczyzn. Jego działalność publiczna wzmogła się w okresie pogromów Żydów rosyjskich, kiedy do Lwowa przybyło wielu uchodźców.

Od 1879 r. poświęcił się przede wszystkim nauce. Badał midrasze, czyli szczególny rodzaj rabinicznych komentarzy do ksiąg biblijnych, posługujący się swobodną formą, w przeciwieństwie do ścisłej interpretacji tekstu, a przede wszystkim, wykorzystujący literackie formy opowieści, paraboli, legend. Przygotował wzorowe wydania ponad 20 z nich, zaopatrzone we wstępy i komentarze, nadające im znaczną wartość naukową. W różnych czasopismach opublikował wiele przyczynków, także o średniowiecznej nauce żydowskiej. Jako historyk Żydów polskich, należał do pokolenia tzw. hebrajskich monografistów. Ważna część jego twórczości poświęcona była historii rabinatu galicyjskiego; wśród tych dzieł znalazły się Anszei Szem (Słynni ludzie, 1895), zawierającą 564 szkice biograficzne rabinów lwowskich z okresu 1550-1890 i Kirja Nisgaba (Wspaniałe miasto, 1898-1903) na temat historii rabinów żółkiewskich. Swoją bogatą bibliotekę przekazał w 1901 r. gminie żydowskiej we Lwowie.

Zmarł 28 XII 1906 r. we Lwowie.

Autorem jego biogramu w Polskim Słowniku Biograficznym (t. III, 1937) był Majer Samuel Bałaban.

    

    

Image

Salomon Buber (1897)

Fot. Wikipedia

Ludwik Kubala

Historyk, pedagog, publicysta. Urodził się 9 IX 1838 r. w Kamienicy w Małopolsce. Był synem Ludwika zarządcy dóbr i Wilhelminy z Piaseckich. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Kamienicy oraz w majątku Łukowica Łapczyńska koło Limanowej, zakupionym przez rodziców. Szkołę powszechną ukończył w Starym Sączu, a w latach 1849-1855 uczył się w gimnazjum w Nowym Sączu (klasę ósmą skończył w Gimnazjum św. Anny w Krakowie). W 1857 r. zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po roku nauki w Krakowie przeniósł się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Wiedeńskiego (1858-1861). W 1861 r. powrócił do Krakowa i podjął tym razem studia historyczne. Brał udział w walce o spolszczenie Uniwersytetu Jagiellońskiego. W lipcu 1862 r. podpisał adres zapraszający Karola Szajnochę do objęcia katedry historii polskiej. Od połowy 1862 r. Kubala był jednym z przywódców radykalnej młodzieży akademickiej. Zasiadał w organach kierujących galicyjskim ruchem spiskowym (Ława Krakowska, Rada Naczelna Galicyjska – władza zwierzchnia konspiracji „czerwonych” w Galicji), uczestnicząc w przygotowaniach powstania styczniowego. Z ich inicjatywy w porozumieniu z warszawskim Centralnym Komitetem Narodowym odbył się w Krakowie zjazd delegatów polskich studentów z kraju i z zagranicy. W 1863 r. Kubala wydał broszurę Uwagi przez Pewnego, w której krytykował umiarkowany Rząd Narodowy. Kiedy we wrześniu 1863 r. władzę objęli „czerwoni”, Kubala został kierownikiem policji narodowej w Krakowie. Aresztowany 13 XII 1863 r., spędził dwa lata w więzieniu w twierdzy Josephstadt na terenie Czech (grudzień 1863 – listopad 1865). Znaleziono u niego projekty wywołania w Galicji powstania przeciw Austrii. W czasie pobytu w twierdzy powstał dramat historyczny Michał Gliński, wydany drukiem w 1866 r. W tym samym roku Ludwik Kubala podjął starania o uzyskanie doktoratu na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uzyskał go ostatecznie w roku następnym, w oparciu o rozprawę Stanisław Orzechowski i wpływ jego na Rzeczypospolitę wobec reformacji XVI wieku, rzecz historyczna. Od momentu jej opublikowania w 1870 r. był coraz bardziej znany jako historyk. Po nieudanych staraniach o katedrę historii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim Kubala z wielkimi trudnościami, mimo posiadanego doktoratu, w 1869 r. rozpoczął pracę jako suplent (zastępca etatowego nauczyciela w Galicji) w III gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Dopiero w 1872 r. zdał egzamin na nauczyciela. We wrześniu 1872 r. zostały jednym z pierwszych nauczycieli nowo otwartego 4-klasowego gimnazjum w Złoczowie. Pochłonięty obowiązkami nauczycielskimi nie zaniechał pracy naukowo-badawczej. Już od 1873 r. zaczęły ukazywać się drukiem w „Przewodniku Naukowo-Literackim” jego szkice poświęcone dziejom XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. W latach 1880-1881 ogłosił je drukiem w dwóch tomach jako Szkice historyczne, które przyniosły mu wielką sławę i popularność. Pod ich wpływem Henryk Sienkiewicz tworzył Ogniem i mieczem. W 1883 r. Kubala opublikował monografię Jerzy Ossoliński. Te prace ugruntowały jego sławę jako doskonałego historyka, jednak nawet wtedy, kiedy został członkiem korespondentem Akademii Umiejętności (1883), musiał stawiać czoła krytyce ze strony konserwatywnych „stańczyków” rządzących w Galicji. Projekt powierzenia historykowi mandatu do Rady Państwa, będący próbą zrekompensowania Kubali nieudanych starań o objęcie w 1891 r. katedry historii na Uniwersytecie Lwowskim zakończył się fiaskiem, gdyż odmówił on spełnienia warunku, że powstrzyma się jako poseł od samodzielnej akcji politycznej. W 1894 r. zorganizował we Lwowie I Zjazd Literatów i Dziennikarzy. Był jednym z inicjatorów postawienia w mieście pomnika Aleksandra Fredry (1897). Brał udział w organizowaniu Wystawy Krajowej w 1894 r. jako wiceprezes jej komitetu. W 1901 r. został członkiem zwyczajnym Akademii Umiejętności, a pięć lat później, gdy przeszedł na emeryturę, został przewodniczącym Towarzystwa Miłośników Przeszłości Lwowa. Powrócił także do pisania Szkiców historycznych (ukazało się 6 tomów). W ostatnim okresie życia był bibliotekarzem w muzeum i bibliotece Pawlikowskich we Lwowie. Tuż przed śmiercią z okazji 80. urodzin Uniwersytet Lwowski nadał mu tytuł doktora honoris causa. Ludwik Kubala – kawaler Orderu Franciszka Józefa (1894) zmarł 30 IX 1918 r., przy ul. Kurkowej 29 (zapisany do ksiąg z parafii św. Antoniego) i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Jego rękopisy wzbogaciły lwowskie Ossolineum.

Żoną Kubali od 1875 r. była Leon(i)a z domu Trzcińska, z którą miał dwóch synów (Wawrzyniec był wiceprezydentem Lwowa w latach 1931-1935) i dwie córki.

Bogata twórczość Ludwika Kubali liczy kilkaset pozycji. Brak jednak do dziś jej solidnego naukowego opracowania i oceny.

   

Ludwik Kubala

Ludwik Kubala

Fot. Wikipedia

   

Ludwik Kubala

Ludwik Kubala, Wojna Szwecka (1913)

Fot. Wikipedia

Franciszek Ksawery Liske

Profesorem Uniwersytetu Lwowskiego był wielkopolanin Franciszek Ksawery Liske, urodzony 18 X 1838 w Śląskowie w Wielkim Księstwie Poznańskim, wybitny historyk, założyciel (1886 r.) i pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego, twórca Kwartalnika Historycznego, wieloletni dyrektor założonego w 1877 r. Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie (inna nazwa: Archiwum Bernardyńskie, od 1919 Archiwum Ziemskie, które weszło w skład polskiej sieci archiwalnej). Był synem Adolfa Liskego i Cecylii Michalskiej. W 1868 r. Liske przyjechał do Lwowa i tu rok później, 11 V 1869 r. w parafii św. Marii Magdaleny wziął ślub z Jadwigą Starorypińską z Latyczowa w guberni podolskiej. Jednym ze świadków na tym ślubie był August Bielowski.

Akt zgonu Franciszka Ksawerego Liskego, który do końca życia mieszkał we Lwowie (zam. ul. Długosza 13) i tu zmarł na suchoty 27 II 1891 r., znajduje się w księgach z parafii św. Mikołaja. Liske odszedł w wieku 53, po 22 latach małżeństwa z Jadwigą, która ponownie wyszła za mąż za Władysława Łozińskiego.

   

Image

Franciszek Ksawery Liske

Kwartalnik Historyczny LI 1937

  Zobacz też

Semkowiczowie

Do grona profesorów Uniwersytetu Lwowskiego należał historyk-mediewista Aleksander Feliks Michał Semkowicz, który urodził się 7 II 1850 r. we Lwowie i ochrzczony został w parafii Bożego Ciała.

Był synem urzędnika sądowego Aleksandra Semkowicza i Antoniny z d. Nitsch (Nycz). Początkowo pracował jako nauczyciel historii w szkołach lwowskich; w 1889 r. został profesorem Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1892-1912 zajmował stanowisko kustosza i dyrektora Biblioteki tegoż uniwersytetu; był także redaktorem „Kwartalnika Historycznego”. Jako wydawca źródeł opublikował m. in. Krytyczny rozbiór «Dziejów polskich» Jana Długosza do roku 1384 (1887). Był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności i towarzystw naukowych, w tym Towarzystwa Historycznego we Lwowie. Zmarł 2 IV 1923 r. tamże i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.

Syn Aleksandra Semkowicza Władysław Semkowicz, kontynuował tradycje rodzinne, choć związany był nie tylko z Lwowem, ale także Krakowem. Podobnie jak ojciec, był historykiem – badaczem dziejów polskiego średniowiecza, wydawcą źródeł, geografem, kartografem.

Władysław Aleksander Semkowicz urodził się 9 V 1878 r. we Lwowie i zapisany został do ksiąg parafii św. Andrzeja (Bernardynów) jako syn dr. Aleksandra Semkowicza, pracownika Biblioteki Uniwersyteckiej i Marii Schier, zamieszkałych na ul Kopernika 12.

W 1916 r. został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego; był także członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1908 r. założył Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie (któremu prezesował w l. 1925-32). Był redaktorem „Miesięcznika Heraldycznego” i „Rocznika Towarzystwa Heraldycznego”; zajmował się naukami pomocniczymi historii, zwłaszcza średniowieczną genealogią polskich rodów rycerskich i geografią historyczną. Opublikował m. in.: Ród Awdańców w wiekach średnich (1920), Paleografię łacińską (1951); wydał Akta unii Polski z Litwą 1385-1791 (1932, wspólnie ze Stanisławem Kutrzebą). Jest autorem wielu map historycznych. Semkowicz zmarł 12 II 1949 r. w Krakowie; pochowany został na Cmentarzu Rakowickim.

    

    

Image

Aleksander Semkowicz

Kwartalnik Historyczny LI 1937

Image

Grób Aleksandra Semkowicza na Cmentarzu Łyczakowskim

Wikipedia

Image

Kościół Bernardynów (św. Andrzeja Apostoła) przy pl. Bernardyńskim we Lwowie (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Image

Władysław Semkowicz na karykaturze Jana Rudnickiego (1933)

Wikipedia

Aleksander Brückner

Aleksander Brückner – polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej, wybitny erudyta urodził się 29 I 1856 r. w Tarnopolu. Jego rodzicami byli: urzędnik skarbowy Aleksander Brückner i Franciszka Emma Kilian.

Rodzina Brücknera była pochodzenia austriackiego; po osiedleniu w Galicji szybko się spolonizowała. W 1872 r. Aleksander ukończył z wyróżnieniem gimnazjum we Lwowie. Na Uniwersytecie Lwowskim studiował filologię polską i klasyczną oraz językoznawstwo. W okresie późniejszym został docentem tej uczelni. Studia kontynuował w Lipsku, Berlinie i w Wiedniu. W 1876 r. w Wiedniu obronił pracę doktorską pt. Słowiańskie wyrazy obce w języku litewskim. Habilitował się w 1878 r. pracą Słowiańskie osady na terenach Altmarku i Magdeburgii. Dalsze naukowe losy (aż do emerytury w 1924 r.) Brückner związał z Uniwersytetem Fryderyka Wilhelma w Berlinie, który był wówczas centrum studiów slawistycznych. Brückner utrzymywał stałe kontakty naukowe z Polską – drukował m. in w „Kwartalniku Historycznym” czy „Pamiętniku Literackim” oraz uczestniczył w polskich publikacjach zbiorowych. W celu poszerzenia swojej wiedzy podjął kilka podróży badawczych. W 1890 r. w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Petersburgu, dokąd Rosjanie wywieźli większość polskich bibliotek i archiwów, Brückner odnalazł słynne Kazania Świętokrzyskie, które opracował i opublikował na łamach czasopisma „Prace Filologiczne”. Opracowania Brücknera wprowadziły nowy typ naukowych rozpraw – historię kultury polskiej, dziedziny łączącej elementy historii, filozofii, literatury czy religioznawstwa. Brückner jest autorem takich prac jak: Dzieje języka polskiego (1913), Dzieje kultury polskiej (1930-32) czy Encyklopedię staropolską (1937-39). Opracował również do dziś używany pierwszy Słownik etymologiczny języka polskiego (1927). Bibliografia jego dzieł obejmuje ponad 1800 pozycji (oprócz ww. także m. in. Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne, Mikołaj Rej i różnowiercy polscy, Literatura rosyjska, Historia literatury polskiej i Mitologia słowiańska). W 1926 r. Brückner został doktorem honorowym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, a w 1929 r. – Uniwersytetu Warszawskiego. Był również członkiem Akademii Umiejętności, Akademii Nauk w Petersburgu i Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1935 r. został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury. Jego działalność edytorska i wydawnicza do dziś pozostaje punktem odniesienia dla badaczy dziejów polskiego piśmiennictwa.

Aleksander Brückner zmarł 24 V1939 r. w Berlinie, w wieku 83 lat. Został pochowany cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof (obecnie likwidowanym). W Krypcie Zasłużonych w krakowskim Kościele na Skałce umieszczono tablicę pamiątkową ku czci Brücknera.

   

Image

Aleksander Brückner

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Image

Krypta Zasłużonych na Skałce

Wikipedia

Ludwik Michał Emanuel Finkel

Profesor, historyk, encyklopedysta, rektor Uniwersytetu Lwowskiego urodził się 20 III 1858 r. w Bursztynie. Był synem adiunkta sądowego Jakuba i Anny z Warnickich. Edukację rozpoczął w szkole ludowej w Grzymałowie, a następnie uczęszczał do I Gimnazjum w Tarnopolu. W latach 1877-1881 studiował historię, filozofię i historię literatury na Uniwersytecie Lwowskim. Jego mentorem w tym czasie był Ksawery Liske. W 1882 r. obronił doktorat z filozofii, uzupełniał też studia na uniwersytetach w Berlinie i Paryżu. Krótko pracował jako asystent w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie. W 1885 r. został wykładowcą historii najnowszej i powszechnej oraz historii literatury polskiej w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, a w 1886 r. habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim. W 1892 r. podjął tam pracę jako profesor nadzwyczajny i kierownik Katedry Historii Austriackiej. W 1899 r. został profesorem zwyczajnym, pełnił też funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego (1901/1902), rektora (1911/1912) oraz prorektora (1912/1913). W 1918 r. objął Katedrę Historii Nowożytnej, którą kierował do końca życia. Był również encyklopedystą i redaktorem naczelnym dwóch polskich encyklopedii: Encyklopedii. Zbioru wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy (1898-1907) i Encyklopedii podręcznej ilustrowanej (1905-1906). Od 1900 r. był członkiem korespondentem Akademii Umiejętności (od 1910 r. jej członkiem czynnym), także członkiem korespondentem Muzeum Polskiego w Rapperswilu oraz prezesem Macierzy Polskiej, pod auspicjami której opracowano ww. encyklopedie. Należał do Towarzystwa Historycznego we Lwowie (prezes w latach 1914-1923), Towarzystwa Naukowego we Lwowie i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W połowie lat 80. XIX w. wspólnie z Henrykiem Sawczyńskim zainicjował prace nad Bibliografią historii Polski. Bibliografia obejmowała materiały źródłowe oraz prace naukowe opublikowane do 1900 r., a dotyczące dziejów Polski do 1815 r. Łącznie było to 34305 pozycji. Ponadto Finkel zajmował się dziejopisarstwem Marcina Kromera, polityką zagraniczną ostatnich Jagiellonów, historią Uniwersytetu Lwowskiego. Badał również twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i poetów romantycznych, przygotował krytyczne wydanie kroniki Galla Anonima. 30 IV 1927 r. odznaczony został Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski; w tym samym roku Uniwersytet Wileński uhonorował go doktoratem honoris causa, a w 1928 r. otrzymał tytuł honorowego obywatela Lwowa. Do grona jego uczniów należeli m.in. Kazimierz Hartleb, Stanisław Kot czy Henryk Mościcki. Ogłosił ponad 300 prac. Jego ważniejsze publikacje: Marcin Kromer historyk polski XVI w. Rozbiór krytyczny (1883 r.), Elekcja Leszczyńskiego w roku 1704 (1884 r.), Historia Uniwersytetu Lwowskiego (1894 r., 2 tomy) czy Bibliografia historii polskiej) (1891, 1895, 1906 r., 3 tomy). Zmarł 24 X 1930 r. we Lwowie (wpisany jest do indeksu osobowego zmarłych w parafii św. Mikołaja), pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim.

    

    

Image

Ludwik Michał Emanuel Finkel

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Image

Grób Ludwika Finkla na Cmentarzu Łyczakowskim

Fot. Wikipedia

Rudolf Zuber

Geolog, podróżnik, encyklopedysta. Urodził się 13 IX 1858 r. w Orlat, w okręgu Sybin (Rumunia) jako syn Edwarda, pochodzącego z Tyrolu oficera wojsk austriackich i Pauliny Domaschlitzky. W 1876 r. ukończył gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie i zaczął studiować chemię i mineralogię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1878-1880 był stypendystą w pracowni chemicznej prof. Bronisława Radziszewskiego, a w 1881 r. demonstratorem w Katedrze Mineralogii u prof. Feliksa Kreutza. Na Uniwersytecie Lwowskim nie było Katedry Geologii, dlatego w roku akademickim 1881/1882 Zuber odbył studia uzupełniające na uniwersytecie w Wiedniu, pracując równocześnie jako wolontariusz w Państwowym Zakładzie Geologicznym (k.k. Geologisches Reichsanstalt). Następnie odbył podróż po północnych Włoszech, części krajów alpejskich, Tatrach, Karpatach i górach Siedmiogrodu. Po powrocie do kraju, w 1883 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim, rok później habilitował się i został wykładowcą na tej uczelni. W tym czasie brał udział w projekcie tworzenia Atlasu Geologicznego Galicji. Zwieńczeniem prac geologiczno-kartograficznych Zubera w Karpatach Wschodnich był II zeszyt Atlasu, obejmujący 7 arkuszy mapy (m.in. Nadwórna, Mikuliczyn, Kuty czy Żabie), a uchodzący za jeden z najlepszych w tamtym czasie. W 1885 r. geolog przyjechał do Słobody Rungurskiej (była tam jedna z wiodących kopalni ropy naftowej należąca do Stanisława Szczepanowskiego), gdzie przebywał dyrektor argentyńskiej firmy naftowej, który zawarł m. in. z Zuberem kontrakt na poszukiwania ropy naftowej w Argentynie. W 1886 r. Zuber wyjechał tam ma sześć lat w roli eksperta geologii i złóż ropy. Jego działalność znalazła uznanie, o czym świadczą kolejne awanse w kampanii na stanowiska kierownicze, m.in. dyrektora technicznego, czy dyrektora administracyjnego. Barwne relacje z wypraw w Andy Argentyńsko-Chilijskie, Boliwijskie, do Gran Chaco i Patagonii były publikowane w wydawnictwie lwowskim Kosmos. Po powrocie do kraju, 14 I 1893 r. we Lwowie (parafia św. Andrzeja), Zuber ożenił się ze Stanisławą Teresą Julią Topolnicką, z którą miał dwóch synów Stanisława i Kazimierza oraz córkę Julię. W tym też roku został współzałożycielem i redaktorem naczelnym (do 1895 r.) czasopisma Nafta. Nadal jako ekspert współpracował ze Stanisławem Szczepanowskim, tym razem na terenie Schodnicy i w Borysławiu. W marcu 1896 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w lipcu 1901 r. profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego. Działał także w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Kopernika i Towarzystwie dla Popierania Nauki Polskiej; opracowywał również hasła ze swojej dziedziny do Encyklopedii. Zbioru wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy, wydawanej przez Macierz Polską. Od 1905 r. kierował utworzoną na lwowskim uniwersytecie Katedrą Geologii. Równolegle Zuber działał jako ekspert naftowy za granicą, m.in. na Kaukazie, w Rumunii i Hiszpanii. W pierwszej dekadzie XX w. prowadził badania na temat występowania ropy naftowej i asfaltu w Trynidadzie i Wenezueli oraz ropy naftowej na wyspie Czeleken u turkmeńskich wybrzeży Morza Kaspijskiego. Od 1909 r. zajmował się badaniami wód mineralnych w Krynicy, gdzie w latach 1912-1914 został wykonany zaprojektowany przez niego odwiert Zuber I. W 1910 r. prowadził badania w Nigerii i Wybrzeżu Kości Słoniowej, w latach 1911-1912 w Argentynie, a w 1913 r. w Pendżabie. Po wybuchu I wojny światowej Zuber pozostał we Lwowie, a podczas oblężenia Lwowa przez Ukraińców w 1918 r. pracował w powołanej przez uniwersytecki Senat Komisji ds. Organizacji Uniwersytetów w Polsce. W marcu 1919 r. wyjechał do Paryża jako ekspert naftowy w polskiej delegacji na konferencji pokojowej. Rudolf Zuber zmarł 7 V 1920 r. na skutek powikłań po przebytej hiszpance. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim. Był autorem wielu prac i artykułów naukowych, m.in. Geologia pokładów naftowych w Karpatach galicyjskich (1889 r.), Przyczynek do stratygrafii i tektoniki Karpat (1909 r.) i O pochodzeniu nafty (1914 r.). Ukoronowaniem jego pracy naukowej była książka Flisz i nafta, zawierająca obok przeglądu znanych terenów naftowych w Karpatach i na świecie wyniki wieloletnich badań nad pochodzeniem tych kopalin.

    

    

Image

Rudolf Zuber

Fot. Wikipedia

Image

Rudolf Zuber, Flisz i nafta, Lwów 1918

Fot. Wikipedia

Image

Grób Rudolfa Zubera na Cmentarzu Łyczakowskim

Fot. Wikipedia

Leopold Caro

Leopold (Józef Leopold) Caro (ur. 27 V 1864 r. we Lwowie) - polski ekonomista i adwokat, profesor Politechniki Lwowskiej, zwolennik tzw. solidaryzmu katolickiego (autor pracy Solidaryzm, Lwów, 1931).

Jego ojcem był Henryk (Heinrich) Caro uczestnik powstania styczniowego, który pracował jako urzędnik Banku Hipotecznego. Leopolda wychowała matka – Maria Amalia z Kolischerów (ślub rodziców 9 VI 1893 r. we Lwowie). Wykształcenie zdobywał w rodzinnym mieście; w 1881 r. ukończył z odznaczeniem C. k. IV Gimnazjum, a w 1885 r. studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie dwa lata później uzyskał dyplom Wydziału Filozoficznego oraz tytuł doktora praw. Na dalsze studia w zakresie ekonomii, wyjechał do Lipska. Tam pod wpływem niemieckiej szkoły historycznej i francuskiego solidaryzmu społecznego ukształtowały się jego poglądy ekonomiczne i socjologiczne oraz zetknął się bliżej z katolicką nauką społeczną. Po powrocie z Lipska wykorzystując swoje wszechstronne i interdyscyplinarne wykształcenie, zajął się głównie kwestiami społecznymi, ekonomicznymi, socjologicznymi, filozoficznymi i historycznymi. W 1894 r. zdał egzamin adwokacki i podjął pracę w Krośnie. Działalność adwokacką prowadził również w Krakowie, gdzie zamieszkał i pracował jako adwokat aż do 1914 r. To doświadczenie szczególnie uwrażliwiło go na problemy ludzi w trudnej sytuacji życiowej. W swoich licznych pracach, m. in. Lichwa na wsi w Galicji (1893), Reforma kredytu włościańskiego (1893), Zawodowe organizacje rolników (1902), koncentrował się głównie na problemach rozwoju rolnictwa oraz sytuacji ludności wiejskiej. Dogłębne studia nad zagadnieniami emigracji i polityki emigracyjnej zaowocowały powstaniem pracy Emigracja i polityka emigracyjna (1914). Równocześnie atakował etykę judaizmu. Potępienie ze strony wielu środowisk żydowskich było ostateczną przyczyną przejścia z wyznania mojżeszowego na katolicyzm i związania się z katolickim ruchem społecznym.

10 XI 1896 r. w Krakowie ożenił się z Salomeą Chelińską, która również była zaangażowana w działalność humanitarną i pomoc ubogim. Małżeństwo to przetrwało 43 lata, do śmierci Leopolda Caro.

Po wybuchu I wojny światowej Caro został powołany do wojska. Służył w wojskowym korpusie sądowniczym; najpierw w C. k Armii, później, jako ochotnik – w polskiej, w której doszedł do stopnia pułkownika. Zdemobilizowany w 1920 r. powrócił już na stałe do Lwowa (zamieszkał przy ulicy Akademickiej 21) i całkowicie poświęcił się pracy naukowej. W latach 1920-1939 był profesorem ekonomii społecznej i nauk prawniczych Politechniki Lwowskiej. Brał również udział w pracach komisji egzaminów prawniczych na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza, a od 1923 r. prowadził wykłady z zakresu ekonomii. Należał do naukowców bardzo aktywnych, biorąc pod uwagę zarówno ilość publikacji, jak i działalność społeczną. W Księdze Pamiątkowej ku czci Leopolda Caro (Lwów, 1935) wydanej z okazji jubileuszu 45-lecia pracy naukowej profesora, zamieszczony został wykaz prac liczący ponad dwieście tytułów. Najwięcej z nich zamieścił w „Przeglądzie Powszechnym” (od 1893) oraz piśmie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego we Lwowie „Przegląd Ekonomiczny” (od 1928), gdzie pełnił funkcję redaktora naczelnego, będąc jednocześnie od 1927 r. prezesem PTE. Przyczynił się do ukształtowania i rozwoju ruchu ekonomistów polskich. Był też członkiem Komisji Opiniodawczej Pracy przy Prezydium Rady Ministrów i członkiem Lwowskiego Towarzystwa Naukowego, członkiem Lwowskiego Towarzystwa Naukowego oraz Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie.

W 1932 r. został powołany na stanowisko wiceprzewodniczącego Rady Społecznej przy Prymasie Polski. Był delegatem na liczne międzynarodowe kongresy i zjazdy naukowe m. in. do Berlina, Wiednia, Drezna, Pragi, Budapesztu i Bukaresztu.

Leopold Caro zmarł 8 II 1939 r. we Lwowie. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.

    

    

Image

Leopold Caro

www.xwhos.com

Zobacz też
Image

Kasyno i Koło Literackie przy ul. Akademickiej (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Alojzy Franciszek Karol Winiarz

Historyk prawa, mediewista, dyrektor archiwum. Urodził się 22 III 1868 r. we Lwowie w rodzinie Adolfa Winiarza i Alojzy Hintzinger. Ochrzczony został w kościele Matki Boskiej Śnieżnej – najstarszym lwowskim kościele katolickim.

We Lwowie ukończył szkoły średnie i podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie uczył się pod kierunkiem Oswalda Balzera, a w 1890 r. uzyskał stopień doktora praw. Studia historyczne uzupełnił na uniwersytetach w Berlinie i Wiedniu. W 1896 r. uczestniczył w tzw. ekspedycji rzymskiej Akademii Umiejętności, pracując w archiwach watykańskich. Po powrocie do kraju habilitował się jako docent prywatny w 1897 r. na podstawie pracy Rzecz o zwodzie zwyczajów prawnych mazowieckich układu Wawrzyńca z Prażmowa. Specjalizował się w prawie prywatnym polskim i od 1907 r. niemieckim. W latach 1897-1901 pracował jako adiunkt w Archiwum Akt Grodzkich i Ziemskich we Lwowie. 28 IX 1901 r. Alojzy poślubił w lwowskiej parafii św. Mikołaja Teklę Padewską.

Jednym ze świadków tej ceremonii był znany lwowski przemysłowiec Leopold Baczewski, który w 1902 r. został ojcem chrzestnym ich córki Janiny Alojzy Leopoldyny (ur. 15 VII 1902 r.). Od 1901 r. Winiarz był sekretarzem Uniwersytetu Lwowskiego w trudnym okresie narastającego konfliktu między studentami polskimi i ukraińskimi. Pełniąc to stanowisko, 23 I 1907 r. został ranny w głowę podczas ataku studentów narodowości rusińskiej na uczelnię, który zakończył się dewastacją pomieszczeń uczelni, w tym auli z portretami rektorów. Wydarzenia te opisały krakowskie „Wiadomości Ilustrowane”, z 2 II 1907 r. Polscy studenci zgromadzili się licznie przed domem Winiarza przy ul. Mochnackiego we Lwowie w manifestacji wspierającej rannego sekretarza. Od 1908 r. Winiarz był kierownikiem, a od 1910 r. dyrektorem Archiwum Państwowego przy Namiestnictwie we Lwowie, które powstało z przekształconego Archiwum Namiestnictwa w celu przechowywania akt po zlikwidowanych centralnych jak i terenowych urzędach Galicji. Położył duże zasługi w upowszechnianiu wiedzy o tych prawie całkowicie nieznanych aktach, udostępniając je naukowcom i badaczom. Równocześnie kontynuował działalność dydaktyczną w zakresie prawa polskiego i niemieckiego. W latach 1902-1905 był sekretarzem generalnym Polskiego Towarzystwa Historycznego i zasiadał w komitecie redakcyjnym „Kwartalnika Historycznego”, publikując w nim liczne prace i recenzje. Jego najważniejsze publikacje to: Sądy boże w Polsce (1891), Polskie prawo dziedziczenia kobiet w wiekach średnich (1897), Polskie prawo majątkowo-małżeńskie w wiekach średnich (1898), Sądownictwo Rektora Uniwersytetu Krakowskiego w Wiekach średnich (1900), Z dziejów archiwum Namiestnictwa we Lwowie (1909) oraz niemieckojęzyczna praca o prawie spadkowym w Austrii (dziedziczne pożyczki i zakupy rent dożywotnich) Erbleihe und Rentenkauf in Österreich ob und unter der Enns im Mittelalter (1906) opublikowana w „Studiach z historii państwa i prawa niemieckiego”. Winiarz był także współpracownikiem „Wielkiej Powszechnej Encyklopedii Ilustrowanej”, wydawanej w Warszawie w latach 1890-1914, do której opracowywał hasła ze swojej dziedziny wiedzy oraz „Gazety Sądowej Warszawskiej” w której w 1898 r. zamieścił Przegląd literatury prawa polskiego w latach 1891-1897.

Alojzy Winiarz zmarł przedwcześnie 22 VIII 1912 r., w wieku 44 lat na zapalenie mózgu, będące prawdopodobnie skutkiem wydarzeń z 1907 r., po których nie odzyskał pełni zdrowia (zmarł w domu przy ulicy Zyblikiewicza 48 i zapisany został do ksiąg z par. św. Mikołaja). Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim w grobowcu rodzinnym Padewskich.

    

    

Image

Alojzy Franciszek Karol Winiarz (przed 1907 r.)

Fot. Wikipedia

Image

Alojzy Winiarz, Archiwum namiestnictwa we Lwowie, Lwów 1909

Fot. rcin.org.pl

Romerowie

Wspomnieć należy także o Eugeniuszu Mikołaju Romerze, geografie, kartografie i geopolityku, twórcy nowoczesnej kartografii polskiej. Urodził się 3 II 1871 r. we Lwowie. Jego ojcem był urzędnik administracji państwowej w Galicji Edmund Romer, potem starosta w Krośnie. Matką Eugeniusza była Irena Körtvelyessy de Asguth, węgierska szlachcianka z pogranicza rumuńsko-serbskiego. W 1893 r. ukończył studia na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie obronił pracę doktorską, uzyskując tytuł dr. filozofii. Od 1899 r. był profesorem Akademii Handlowej we Lwowie oraz docentem uniwersytetu. W 1908 r. został profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1911 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W 1921 r. profesor Romer założył słynny we Lwowie instytut kartograficzny „Atlas”, w którym drukowano mapy i atlasy głównie według jego własnej koncepcji, a w 1923 r. pierwsze w świecie czasopismo kartograficzne „Polski Przegląd Kartograficzny”. W latach międzywojennych sprawował m. in. funkcję Przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz wiceprezydenta Międzynarodowej Unii Geograficznej. W 1929 r. przeszedł na przedwczesną emeryturę, koncentrując się na pracy w Książnicy-Atlas. Po zajęciu Lwowa przez Niemców ukrył się w klasztorze Ojców Zmartwychwstańców unikając losu profesorów lwowskich, zamordowanych przez hitlerowców na Wzgórzach Wuleckich. Romer był autorem licznych prac z zakresu kartografii, klimatologii czy geomorfologii, m. in.: Geografia dla klasy pierwszej szkół średnich, Mały atlas geograficzny, Geograficzno-statystyczny atlas Polski, Struktura społeczna i kultura materialna Polaków i Rusinów w Galicji Wschodniej, Polski Atlas Kongresowy.

Romer zmarł 28 I 1954 r. w Krakowie i został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim; jego nagrobek odbiega nieco od pozostałych pochówków, gdyż zgodnie z wolą Romera grób skierowany jest w stronę rodzinnego Lwowa.

Aktu urodzenia Romera nie znaleziono w księgach metrykalnych z parafii lwowskich, znajdujących się w AGAD. Są natomiast wpisy dotyczącego jego synów; od 1899 r. Eugeniusz Romer był żonaty z Jadwigą Rossknecht, córką współzałożyciela i dyrektora browaru w Okocimiu. Z małżeństwa tego urodziło się dwóch synów. Witold Edmund Michał Romer (ur. 14 VII 1900 Lwów; zm. 19 IV 1967, Wrocław) był inżynierem chemikiem, od 1946 r. profesorem Politechniki Wrocławskiej; Edmund Jan (ur. 18 II 1904 Lwów; zm. 10 X 1988 Gliwice), był inżynierem, specjalistą w zakresie miernictwa; po II wojnie światowej był profesorem Politechniki Śląskiej w Gliwicach.

Starszym bratem Eugeniusza był Jan Edmund (używał imienia Edward) Romer ur. 3 V 1869 r., we Lwowie, generał Wojska Polskiego.

   

    

Image

Eugeniusz Mikołaj Romer

Fot. Wikipedia

Zobacz też

Image

Eugeniusz Romer, Atlas Polski współczesnej, Lwów-Warszawa 1928

Fot. Polona.pl

Jan Grek

Nauki medyczne w tym profesorskim gronie związanym ze Lwowem reprezentuje Jan Grek, lekarz internista, specjalista z zakresu histologii, patologii i terapii chorób wewnętrznych, który urodził się w Chorostkowie jako syn Piotra Greka, oficjalisty i Malwiny Szeib, córki koniuszego, 10 I 1875 r.

Ukończył studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego, a w 1901 uzyskał tytuł doktora wszech nauk lekarskich. Po wybuchu I wojny światowej służył w armii austriackiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego. W latach 1918-1921 w stopniu podpułkownika kierował szpitalem epidemicznym; dosłużył się stopnia pułkownika rezerwy. W 1921 r. otrzymał habilitację, a dwa lata później został profesorem na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Był prezesem Lwowskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz jego sekretarzem. Po ataku ZSRR na Polskę i zajęciu Lwowa przez Rosjan nadal prowadził działalność naukową. W życiu prywatnym był szwagrem (poprzez żonę Marię Pareńską, która uczestniczyła w weselu Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, i uwieczniona została w dramacie Stanisława Wyspiańskiego) Tadeusza Boya-Żeleńskiego (żonaty z siostrą Marii, Zofią). Grek i Boy-Żeleński zginęli w grupie profesorów lwowskich, zamordowanych na Wzgórzach Wuleckich we Lwowie przez hitlerowców w nocy z 3 na 4 VII 1941 r. Profesor Grek był kolekcjonerem dzieł sztuki. To prawdopodobnie przyczyniło się do aresztowania wszystkich jego domowników (także żony, która zginęła wraz z nim), co umożliwiło Niemcom rabunek zgromadzonych przez profesora cennych przedmiotów.

    

Image

Prof. Jan Grek

Prof. Jan Grek – ofiara mordu na Wzgórzach Wuleckich – Fundacja Wolność i Demokracja

Image

Nowy pomnik na miejscu egzekucji lwowskich profesorów na Wzgórzach Wuleckich, odsłonięty 3 VII 2011 r.

Kazimierz Stanisław Kętrzyński

Polski historyk, dyplomata, profesor akademicki, wolnomularz, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych.

Urodził się 10 IX 1876 r. we Lwowie przy ul. Ossolińskich 9 (parafia św. Marii Magdaleny). Był synem Wojciecha Kętrzyńskiego wybitnego historyka, dyrektora Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie i Wincenty Klińskiej. Używał imienia Stanisław.

W 1895 r. zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum im. Franciszka Józefa. Studiował historię na Uniwersytecie Lwowskim (1895-1899), ale doktorat obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim na postawie pracy Kazimierz Odnowiciel 1034-1058. Studia krajowe uzupełniał do 1902 r. w Akademii Paleograficznej w Rzymie, na uniwersytecie w Monachium i w École nationale des chartes w Paryżu. Po powrocie do Krakowa pracował jako archiwariusz w tamtejszym Archiwum Aktów Dawnych. Od 1905 r. związał się z warszawskim środowiskiem naukowym. Kilka lat był dyrektorem Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie, a od 1908 r. członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, jednak habilitował się w 1913 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim po przedstawieniu pracy O elementach chronologicznych dokumentów Kazimierza Wielkiego. W pracy naukowej Stanisław Kętrzyński zajmował się dyplomatyką, sfragistyką, historią średniowieczną Polski (m. in. genealogia Piastów, kronikarstwo, geneza rozbicia dzielnicowego) i bibliotekoznawstwem. W l. 1917-1918 wykładał historię dyplomatyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w l. 1918-1922 był związany z Uniwersytetem Warszawskim, od 1920 r. jako prof. nadzwyczajny w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii. Kierował krótko Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (1919-1920). Rozwijał także karierę dyplomaty, pełniąc funkcję dyrektora Departamentu Politycznego MSZ (1922-1923); był także posłem RP w Moskwie i Hadze. W 1932 r. powrócił do pracy w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii UW, a dwa lata później, już jako prof. zwyczajny objął jej kierownictwo. W latach 1935-1939 prezesował Instytutowi Naukowo-Badawczemu Europy Wschodniej w Wilnie. W okresie międzywojennym był także członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Polskich Towarzystw: Heraldycznego i Historycznego. Współpracował m. in. z „Przeglądem Historycznym” i „Przeglądem Demokratycznym”.

W czasie okupacji brał udział w tajnym nauczaniu; jego księgozbiór naukowy został skonfiskowany przez Niemców (część spuścizny spłonęła w czasie powstania warszawskiego w AGAD). Aresztowany przez gestapo jesienią 1943 r., był więziony m. in. na Pawiaku i wywieziony do Auschwitz-Birkenau. Po wojnie, do 1947 r. (emerytura) pracował krótko na Uniwersytetach w Krakowie i Warszawie. Zmarł 26 V 1950 r. w Warszawie; pochowany został na Starych Powązkach. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta oraz holenderskim Orderem Niepodległości.

Wybrane prace: Gall-Anonim i jego kronika (1898); Uwagi i przyczynki nad kancelaryą koronną Kazimierza Jagiellończyka (1912); O datach tzw. niejednolitych w dokumentach polskich (1927); Do genezy kanclerstwa koronnego (1929); Uwagi o pieczęciach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1929); Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich (1934); Ze studiów genealogicznych (1934); Polska X-XI wieku (1961).

    

    

Image

Kazimierz Stanisław Kętrzyński

Fot. Wikipedia

Majer Samuel Bałaban

Majer Samuel Bałaban, historyk, pedagog, rabin, urodził się we Lwowie, 20 II 1877 r. Był synem Aleksandra (Józefa Leiba) Balabana, buchaltera i Matyldy (Mattli) z Mayerów, córki dzierżawcy. Przy wpisie urodzenia widnieje adnotacja z 1936 r. o zmianie brzmienia nazwiska Balaban na Bałaban.

Bałaban studiował na Uniwersytecie Lwowskim najpierw prawo, a następnie historię i filozofię pod kierunkiem Szymona Askenazego. Doktorat obronił w 1904 r. Przez kilka lat uczył religii wyznania mojżeszowego w gimnazjach lwowskich. W 1911 r. ożenił się z Gizelą Alter.

W czasie I wojny światowej pełnił posługę rabina wojskowego w armii austriackiej. Po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie był współzałożycielem i rektorem Seminarium Rabinicznego „Tachkemoni” (hebr. Wiedza). W 1928 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim, w tym też roku został profesorem Instytutu Nauk Judaistycznych, który współtworzył. Od 1936 r. był także profesorem UW. W 1940 r. został przesiedlony do getta warszawskiego, gdzie kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu. W 1941 został głównym rabinem warszawskiej synagogi Nożyków, przy ul Twardej.

Zmarł w nieustalonych okolicznościach w grudniu 1942 r. (być może popełnił samobójstwo). Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie. Majer Bałaban jest autorem kilkudziesięciu książek uchodzących za najważniejsze dzieła na temat historii, kultury i obyczajów polskich Żydów, m. in.: Dzieje Żydów w Galicji i w Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772-1868 (1916); Z historii Żydów w Polsce. Szkice i studia (1920); Zabytki historyczne Żydów w Polsce (1929); Żydzi w powstaniu 1863 r. (1938).

    

    

Image

Majer Samuel Bałaban

Wikipedia

Image

Synagogi we Lwowie (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Kazimierz Władysław Kumaniecki

Kazimierz Władysław Kumaniecki, prawnik, profesor prawa administracyjnego, polityk, urodził się 26 VI 1880 r. w Radziechowie należącym do pow. Kamionka Strumiłowa, w dawnym województwie tarnopolskim, w rodzinie urzędniczej Jana i Pauliny z Grimmów.

Ojciec Kumanieckiego walczył pod dowództwem Józefa Bema na Węgrzech podczas Wiosny Ludów, za co został ukarany wcieleniem do wojska austriackiego na 12 lat. Po tym okresie otrzymał posadę urzędnika w Złoczowie. Właśnie w Złoczowie Kazimierz Kumaniecki ukończył gimnazjum i zdał maturę. W 1898 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, najpierw na Wydziale Filozoficznym, a następnie na Wydziale Prawa i Administracji. Studia, uzupełniające z prawa odbył w Monachium, a magistrem został w 1902 r. Był współzałożycielem i członkiem Towarzystw: Filozoficznego, Prawniczego i Ekonomicznego, należał także do Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności. Po zamachu na arcyksięcia Ferdynanda, Kumaniecki został zmobilizowany i do 1916 r. pełnił służbę w C. k. Armii w twierdzy krakowskiej. Od 18 IV 1916 r. pracował w Krajowym Komisariacie Cywilnym Wojskowego Zarządu Okupacyjnego w Lublinie. Wspierał powstawanie legionów Józefa Piłsudskiego. Służbę zakończył w 1924 r. w wojsku polskim w stopniu majora. Posiadał przydział w rezerwie do 20. Pułku Piechoty w Krakowie. Po zakończeniu I wojny światowej związał swe losy właśnie z tym miastem. 1 IV 1917 r. Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego przyznał mu profesurę nadzwyczajną, a 14 IV 1919 r. został mianowany profesorem zwyczajnym. Kumaniecki, jako wybitny konstytucjonalista i znawca prawa administracyjnego prowadził zajęcia w Szkole Nauk Politycznych, pozostającej pod nadzorem Wydziału Prawa, zwracając uwagę nie tylko na wiedzę ale także na odpowiedni ubiór i zachowanie studentów oraz właściwe tytułowanie. 21 VIII 1922 r. został ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w rządzie premiera Juliana Nowaka (brał udział we wprowadzeniu stałej administracji w Galicji Wschodniej, a także kierował rozmowami dotyczącymi konkordatu, prowadzonymi ze Stolicą Apostolską). W latach 1933-1939 pełnił funkcję radnego Rady Miejskiej Krakowa. Podczas II wojny światowej uniknął aresztowania razem z innymi profesorami UJ podczas Sonderaktion Krakau 6 XI 1939 r., zawracając na widok policji niemieckiej.

Publikował i wydawał prace z dziedziny historii ustroju i dziejów administracji, takie jak: Ustrój państwowy władz administracyjnych na ziemiach polskich (1920), Strategia wielkiej wojny 1914-1918 (1921), Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912 – styczeń 1924 (1924), Ustrój polityczny Polski (1937). Odznaczony m. in. Krzyżm Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Legii Honorowej (Francja); Signum Laudis – Brązowym Medalem Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry).

Kazimierz Władysław Kumaniecki zmarł 1 VII 1941 r. w Krakowie i pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. Jego synem był Kazimierz Feliks Kumaniecki (1905-1977) wybitny filolog klasyczny, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego.

    

Image

Kazimierz Władysław Kumaniecki

Wikipedia

Image

Panorama Złoczowa (1910-1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Edward Jan Wilhelm Kuntze

Bibliotekarz - współtwórca nowoczesnego, naukowego bibliotekarstwa polskiego, historyk, edytor źródeł, dyplomata.

Edward Jan Wilhelm Kuntze był synem Bernarda, urzędnika kolejowego i Herminy z Birgfellnerów. Urodził się 8 III 1880 r. we Lwowie, w rodzinie, w której ważne było wykształcenie. Ukończył C. k. V Gimnazjum we Lwowie. Studiował historię i geografię na Uniwersytecie Lwowskim (1898-1902), uzyskując w 1902 r. stopień naukowy doktora. Pracował jako nauczyciel w gimnazjach Lwowa i Bochni, w 1904 r. zdając egzamin nauczycielski. W latach 1903-1904 był także członkiem Ekspedycji Rzymskiej Akademii Umiejętności. Kontynuował studia na uniwersytetach w Lipsku i Berlinie. Pracował w Bibliotece Jagiellońskiej (1906 r.), był dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego (1919-1926) i Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926-1939, 1945-1947). W 1931 r. rozpoczął budowę nowoczesnego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, którą ukończono tuż przed wybuchem II wojny. Pełnił też funkcję prezesa delegacji polskiej w Komisjach Mieszanych: Reewakuacyjnej i Specjalnej w Moskwie (1923-1935), powołanych jako organy wykonawcze postanowień traktatu ryskiego (1921 r.). Udało mu się odzyskać m. in. tysiące rękopisów i starodruków z Biblioteki Załuskich, a za udział w pracach rewindykacyjnych odznaczono go Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta (1924 r.) i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1925 r.). Swoje doświadczenia opisał w 1937 r. w publikacji Zwrot polskich zbiorów bibliotecznych z Rosji.

Kuntze był badaczem czasów Stefana Batorego; przygotował historyczne wydawnictwa źródłowe m. in.: Sventoslai Orzelski Interregni Poloniae libri 1572-1576 (1917) oraz trzytomowe dzieło, nad którym pracował niemal całe życie (1923-1950): Alberti Bolognetti nuntii apostolici in Polonia epistolae et acta 1581-1585; opracował także w Komisji Historycznej PAU Instrukcję wydawniczą dla źródeł historycznych z czasów nowożytnych (1948).

Był współzałożycielem (1923) i do 1925 r. prezesem Towarzystwa Bibliofilów w Poznaniu oraz Rady Związku Bibliotekarzy Polskich (1926-1933). Założył i redagował (1927-1939, 1946-1948) kwartalnik „Przegląd Biblioteczny”.

W 1927 r. ożenił się z Anną z Bielakowskich, która zmarła w 1946 r. W następnym roku po śmierci żony Edward Kuntze odszedł na emeryturę; zmarł 3 VI 1950 r. w Krakowie i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

    

Image

Edward Jan Wilhelm Kuntze

Fot. Przegląd biblioteczny, 1927

  Zobacz też

Kasper Weigel

Geodeta, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej. Urodził się 10 VI 1880 r. we Lwowie w rodzinie lekarza Józefa Weigla i Heleny z domu Thullie, której francuscy przodkowie przybyli do Polski w początkach XVIII w. Nadano mu imiona Kasper Sylweriusz Chryzogon (Męczennik), a akt chrztu wpisano do ksiąg parafii św. Mikołaja.

W 1898 r. Weigel ukończył II Gimnazjum im. Karola Szajnochy we Lwowie i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej lwowskiej Szkoły Politechnicznej. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera (1903) rozpoczął pracę w kolejnictwie (budowa tuneli na linii Lwów-Podhajce). W tym czasie (1905) w lwowskiej parafii św. Mikołaja wziął ślub z Zofią Pauliną Petuł z Czerniowców. Z tego związku przyszedł na świat syn Józef (1908). W tym samym roku Weigel został asystentem w Katedrze Miernictwa macierzystej uczelni. Poświęcił się pracy naukowej i szybko awansował. W 1909 r. został doktorem nauk technicznych i adiunktem, a dwa lata później doktorem habilitowanym i docentem. Rozpoczął wykłady z miernictwa oraz rachunku wyrównawczego. W 1912 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego II Katedry Miernictwa, a w 1918 r. był już profesorem zwyczajnym. W czasie I wojny światowej przebywał w Wiedniu, gdzie prowadził wykłady dla studentów nieuczestniczących bezpośrednio w działaniach wojennych, w ramach Komitetu Techników Polskich założonego w 1915 r. Po zakończeniu wojny, w 1919 r. Weigel został kierownikiem Sekcji Mierniczej w Ministerstwie Robót Publicznych i zajmował się organizacją służby geodezyjnej w odrodzonej Polsce, wchodząc w skład Państwowej Rady Mierniczej. Po zakończeniu misji w Warszawie powrócił do Lwowa. W latach 1920-21 był dziekanem Wydziału Komunikacyjnego (dawny Wydział Inżynierii Lądowej i Wodnej) odrodzonej Politechniki Lwowskiej, a w kadencji 1929-30 rektorem tej uczelni. W okresie dwudziestolecia międzywojennego był doradcą i konsultantem Wojskowego Instytutu Geograficznego i Ministerstwa Robót Publicznych w sprawach geodezji, członkiem m. in.: Akademii Nauk Technicznych w Warszawie, Polskiego Towarzystwa Naukowego we Lwowie, komisji stałej Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geograficznej oraz prezesem Sekcji Geodezyjnej Komitetu Geodezyjno-Geofizycznego Polskiej Akademii Umiejętności. Uczestniczył w kongresach, na których reprezentował środowisko polskich geodetów (m. in. kongresy Międzynarodowej Unii Geodezyjno-Geofizycznej w Pradze i w Sztokholmie, oraz kongresy fotogrametryczne w Berlinie, Zurychu, Rzymie). Prowadził także biuro mierniczego przysięgłego i wykonywał pionierskie w Polsce pomiary metodą fotogrametryczną. Opracował m. in. zdjęcia fotogrametryczne Tatr Wysokich, scalenia i pomiary na terenie Małopolski. Z jego inicjatywy w 1930 r. utworzono Polskie Towarzystwo Fotogrametryczne, którego był prezesem do wybuchu wojny. Prowadził też kursy fotogrametryczne dla oficerów lotnictwa. Interesował się rachunkiem wyrównawczym, ze szczególnym uwzględnieniem sieci geodezyjnych: światowych, krajowych i lokalnych. Działał także społecznie; przed wyborami do Sejmu 1935 r. został członkiem jednej z okręgowych komisji wyborczych we Lwowie. Na politechnice sprawował funkcję kuratora chóru studentów (komponował też utwory) oraz kuratora Bratniej Pomocy Studentów i wiceprezesa Kasyna Literackiego. W 1938 r. został członkiem założycielem Stowarzyszenia „Towarzystwo Budowy Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa”.

Za swe zasługi dla nauki został odznaczony Krzyżem Oficerskim (1933), a następnie Krzyżem Komandorskim (1936) Orderu Odrodzenia Polski.

W okresie sowieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. Sytuacja polityczna spowodowała, że w 1940 r. wraz z grupą innych profesorów gościł w Moskwie i kandydował w grudniowych wyborach do lwowskich rad obwodowych i miejskich. Po zajęciu Lwowa przez Niemców Kasper Weigel został rozstrzelany wraz z synem Józefem i 34 innymi naukowcami w nocy z 3 na 4 VII 1941 r. na Wzgórzach Wuleckich.

Weigel jest autorem około 30 opracowań naukowych i artykułów, m. in. Rachunek wyrównawczy wedle metody najmniejszych kwadratów oraz jego zastosowanie przy rozmierzaniu kraju (1923); Zastosowanie spostrzeżeń zawarunkowanych z niewiadomymi w triangulacji (1924); Geodezja (miernictwo) z 1938 r. Jego autorstwa są także rozdziały na temat miernictwa, rachunku wyrównawczego i fotogrametrii w podręcznikach inżynierskich prof. Stefana Bryły.

Kasper Weigel jest patronem Katedry Geodezji na Wydziale Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Rzeszowskiej.

    

Image

Kasper Weigel

Fot. Wikipedia

Image

Kasper Weigel, Rachunek wyrównawczy wedle metody najmniejszych kwadratów oraz jego zastosowanie przy rozmierzaniu kraju

Fot. archiwum.allegro.pl

Antoni Marian Łomnicki

Matematyk, profesor Politechniki Lwowskiej urodził się 17 I 1881 r. w rodzinie Mariana Alojzego herbu Suchekomnaty i Marii Szczuckiej. Został ochrzczony w parafii św. Andrzeja we Lwowie. Jego ojciec (9 IX 1845 Baworów – 25 IX 1915 Lwów) był zoologiem, paleontologiem i geologiem, od 1905 r. Kustoszem Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie.

Drogą naukową poszedł również starszy brat Antoniego - Jarosław Łomnicki (19 V 1873 Stanisławów – 15 IV 1931 Lwów), który był entomologiem, geologiem i paleozoologiem, od 1915 r. dyrektorem Muzeum Dzieduszyckich.

Antoni Łomnicki po ukończeniu studiów w 1903 r. przez kilkanaście lat pracował jako nauczyciel gimnazjalny. Jednocześnie prowadził pracę naukową. W 1919 r. uzyskał habilitację na Politechnice Lwowskiej, w następnym roku otrzymał profesurę nadzwyczajną, a w 1921 r. został profesorem zwyczajnym. W latach 1918-1919 jako ochotnik brał udział w obronie Lwowa, a w 1920 r. w wojnie polsko-sowieckiej. Zainteresowania naukowe Łomnickiego skupiały się na rachunku prawdopodobieństwa i kartografii matematycznej. Wprowadził teorię miary do rachunku prawdopodobieństwa i sformułował twierdzenie o funkcjach okresowych. Był autorem pionierskiej pracy o rachunku prawdopodobieństwa opublikowanej w 1923 r. w „Fundamenta Mathematicae”. Opracowane przez niego „Tablice matematyczne” doczekały się kilkunastu wydań (od 1926 do 1949 r.), a podręcznik „Kartografia matematyczna” z 1927 r. został ponownie opublikowany w 1956 r.

Łomnicki zasłynął jako autor doskonałych podręczników szkolnych z geometrii elementarnej, trygonometrii i geometrii analitycznej. Jako profesor zwyczajny objął Katedrę Matematyki, w 1933 r. został wybrany rektorem (funkcji nie objął - nie zyskał akceptacji prezydenta RP), w roku akademickim 1938/1939 był prorektorem Politechniki Lwowskiej. Łomnicki był uczestnikiem spotkań uczonych w kawiarni Szkockiej we Lwowie, gdzie zrodziła się, słynna w całym świecie, „lwowska szkoła matematyczna”.

Antoni Łomnicki był miłośnikiem Tatr, uczestniczył w wytyczaniu nowych szlaków wspinaczkowych, a w1924 r. uratował życie turyście na Mięguszowieckim Szczycie.

W 1905 r. w kościele św. Mikołaja we Lwowie poślubił Władysławę Becker, z którą miał dwie córki. Od 1935 r. żoną Łomnickiego była Maria Turowicz.

Kilka dni po wkroczeniu Niemców do Lwowa, 3 VII 1941 r. został aresztowany wraz z innymi uczonymi lwowskimi i następnego dnia rozstrzelany na Wzgórzach Wuleckich.

    

Image

Antoni Łomnicki

Fot. Wikipedia

Image

Grupa polskich studentów i stypendystów. Getynga, lato 1907 r. Siedzą od lewej do prawej: Antoni Łomnicki (1881-1941), Wacław Werner (1879-1948), Antoni Przeborski (1871-1941), Tadeusz Banachiewicz (1882-1954), Wacław Sierpiński (1882-1969) i Kazimierz Józef Horowicz (1884-1920). Stoją od lewej do prawej: Stefan Szulc (1881-1956), Jan Norbert Kroó (1886-1942), Felicjan Kępiński (1885-1966), Władysław Dziewulski (1878–1962), Włodzimierz Stożek (1883–1941) i Hugo Dionizy Steinhaus (1887–1972).

Fot. pochodzi ze zbiorów Archiwum Matematyków Polskich przy bibliotece IMPAN w Warszawie (ZF.263)

Stanisław Pilat

Chemik, nauczyciel akademicki, profesor Politechniki Lwowskiej.

Urodził się 25 I 1881 r. we Lwowie, przy ul. Sykstuskiej 28 (parafia św. Marii Magdaleny). Był synem Tadeusza, profesora prawa administracyjnego, rektora Uniwersytetu Lwowskiego i Marii Dunikowskiej. W 1899 r. ukończył Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie i rozpoczął studia w Szkole Politechnicznej tamże. Kontynuował je na politechnice w Berlinie oraz na uniwersytetach w Würzburgu i Lipsku, gdzie w 1904 r. uzyskał tytuł doktora filozofii w dziedzinie chemii. Wkrótce rozpoczął prace w zakładach naftowych Borysławsko-Drohobyckiego Zagłębia Naftowego; współpracował także m. in. z rafinerią w Krośnie oraz przyczynił się do eksploatacji gazu ziemnego w Daszewie niedaleko Stryja. Najdłużej (lata 1909-1929), związany był z Państwową Fabryką Olejów Mineralnych „Polmin”, w której, decyzją najwyższych władz państwowych został mianowany dyrektorem naczelnym (1926 r.). Współpracował też z rafineriami w czeskich Pardubicach oraz rumuńskim Ploeszti, a jego metody przeróbki ropy naftowej znalazły zastosowanie także w USA (jedno z jego odkryć określa się jako „Pilat process”) i Meksyku (dla rafinerii Minatitlan opracował projekt ciągłej destylacji ropy naftowej). W latach 1918-1919 stał na czele Urzędu Naftowego w Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, mającej na celu reorganizację przemysłu naftowego w odrodzonej Polsce. W latach 1919-23 pełnił funkcję dyrektora Galicyjsko-Karpackiego Towarzystwa Naftowego, a po jego przejęciu przez koncern naftowy „Dąbrowa” został dyrektorem wszystkich jego rafinerii, pracując nad ich reorganizacją. W tym okresie zajmował się także przebudową rafinerii „Jedlicze” na podstawie projektu Ignacego Mościckiego. W 1922 r. rozpoczął działalność dydaktyczną na Politechnice Lwowskiej. Dwa lata później osiągnął profesurę i otrzymał zadanie zorganizowania Katedry Technologii Nafty i Gazów Ziemnych, której stał się długoletnim kierownikiem. Był autorem lub współautorem 18 patentów oraz wielu publikacji (m. in. Zarys technologii nafty; Technologia nafty i gazu ziemnego; Próby frakcjonowania pozostałości i ciężkich gatunków ropy naftowej za pomocą wtłaczania gazu ziemnego); wygłaszał referaty publikowane w polskich i zagranicznych czasopismach. Należał do wielu towarzystw naukowych takich jak Akademia Nauk Technicznych w Londynie, American Chemical Society czy Deutsche Chemische Gesellschaft. W latach 30. XX w. reprezentował Polskę na dwóch Światowych Kongresach Naftowych (1934 – Paryż; 1937 – Londyn). Uchodził także za konesera sztuki, znał biegle języki obce. Dwukrotnie żonaty (jego pierwsza żoną była rzeźbiarką); w 1935 r. zawarł związek małżeński z Ewą Neyman, chemiczką, autorką wielu prac naukowych. W 1936 r. odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W czasie radzieckiej okupacji Lwowa nie zaprzestał pracy naukowej, choć władze sowieckie odsunęły go od kierowania katedrą. W latach 1939-1941 współpracował m.in. z Ukraińską Akademią Nauk w Kijowie oraz Instytutem Naftowym i Instytutem Techniki Cieplnej w Moskwie. W grudniu 1940 r. kandydował do miejskiej rady delegatów pracujących. Po zajęciu miasta przez Niemców, został aresztowany w nocy z 3 na 4 VII 1941 r. wraz z innymi polskimi profesorami i rozstrzelany na Wzgórzach Wuleckich.

Zbiorowe epitafium dla chemików polskich znajduje się na jednym z grobowców na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie: Oto mogiła chemików, których prochy w latach 1939-45 rozsiane zostały przez wroga nie znalazły miejsca w polskiej ciszy cmentarnej.

    

Prof. Stanisław Pilat, ok. 1912

Prof. Stanisław Pilat, ok. 1912

Fot. https://ossolineum.pl/

Image

Grobowiec Wandy Polaczkowej i Heleny Czarnodolowej na Cmentarzu Powązkowskim, z epitafium ku czci chemików polskich) [kwatera 62-1-1]

Fot. Wikipedia

Adolf Berger

Prawnik, specjalista w zakresie prawa rzymskiego Adolf vel Abraham Naftali Berger urodził się 1 III 1882 r. we Lwowie, jako młodszy syn małżonków Eliasza Jakuba Bergera i Klary vel Chaji Rosner, zaślubionych 25 XII 1877 r. we Lwowie. Ich najstarszym synem, czyli starszym bratem Adolfa był Ozjasz vel Oswald Jechiel urodzony we Lwowie 12 XI 1878 r. (zginął 1 XII 1941 r., przypuszczalnie we Lwowie). Synem Ozjasza (Osiasa) i Róży Nebenzahl (siostry Liny – Karoliny Nebenzahl, matki matematyka Zygmunta Wilhelma Birnbauma był Jakub urodzony 8 VIII 1908 r. we Lwowie. Odegrał on wraz ze wspomnianym, matematykiem - kuzynem (krewnym ze strony matki) pewną rolę w sprowadzeniu swojego wuja do Ameryki.

W 1907 r. Adolf ukończył fakultet prawniczy Uniwersytetu we Lwowie jako Doctor utriusque iuruis z wyróżnieniem sub summis auspiciis Imperatoris i został uhonorowany pierścieniem z monogramem cesarza Franciszka Józefa. W tym roku opublikował na łamach „Przeglądu Prawa i Administracji” liczne recenzje prac z zakresu prawa rzymskiego. Mimo to, ze względu na pochodzenie nie było dla niego miejsca na lwowskiej uczelni. W 1908 r. otrzymał stypendium austriackiego ministerstwa nauki i kontynuował studia (prawo rzymskie) w Berlinie (1908-1909), pod kierunkiem profesorów Bernharda Küblera i Paula M. Meyera, specjalizując się m. in. w papirologii. W 1910 r. opublikował rozprawę „Dotis dictio w prawie rzymskiem” o jednej z form ustanowienia posagu. Następnie w latach 1914-1915 jako libero docente wykładał na Uniwersytecie Rzymskim La Sapienza. Przygotowywał też wiele recenzji i omówień publikacji z zakresu prawa antycznego Rzymu. W maju 1915 r., w związku z przystąpieniem Włoch do wojny, wrócił do Austro-Węgier i w następnych latach służył w wojsku, a pod koniec wojny brał udział w pracach komisji negocjującej zawieszenie broni na froncie włoskim. Po 1918 r. i odzyskaniu niepodległości przez Polskę, podjął służbę w polskim konsulacie w Wiedniu jako sekretarz i radca prawny (do 1938 r.). Po Anschlussie (12 III 1938 r.) Adolf, chroniony immunitetem dyplomatycznym, zaczął poszukiwać innego miejsca dla siebie i swojej żony solistki Opery Wiedeńskiej i wykładowczyni konserwatorium Malvy Szterenyi (Sterenyi), którą poślubił 12 VII 1938 r. w Wiedniu. Jeszcze w maju 1938 r. był w Londynie, a jesienią następnego roku już w Paryżu, ale małżeństwo starało się wyjechać z Europy do Stanów Zjednoczonych. W Paryżu Berger jako jeden spośród ponad 2500 uczonych uchodźców uzyskał stypendium angielskiego Society for the Protection of Science and Learning. Jak wynika z niezbyt jasnych informacji z Paryża przez Tuluzę i Nicee Bergerowie dotarli (penniless – bez grosza, jak napisał bratanek) do Nowego Jorku (20 II 1942 r.). Po licznych staraniach, dzięki wstawiennictwu bizantynisty Henri Grégoire, od września 1942 r. Adolf dostał pracę we francuskiej École Libre des Hautes Études (potem French University of New York), gdzie wykładał prawo rzymskie i bizantyńskie. W tym samym roku był jednym z założycieli Polish Institute of Arts and Sciences of America (PIASA) na Manhattanie. Od 1948 r. wykładał na Harvard University w Dumbarton Oaks Research Library, a od 1952 r. był gościnnym wykładowcą City College of New York. W 1953 r. ukazał się jego monumentalny słownik Encyclopedic Dictionary of Roman Law, czołowe, po dziś dzień zestawienie światowych badań nad prawem rzymskim. Od 1954 r. Berger był członkiem korespondentem rzymskiej Accademia dei Lincei. W dniu 7 VIII 1959 r., podczas kuracji w Abano Terme we Włoszech, zmarła niespodziewanie Malva; Adolf zmarł trzy lata później 8 VI 1962 r. w Nowym Jorku.

    

Image

Encyclopedic Dictionary of Roman Law

Zygmunt Zawirski

Filozof i logik; przedstawiciel szkoły lwowsko-warszawskiej.

Urodził się 28 IX 1882 r. w Berezowicy Małej (w parafii Opryłowce) koło Tarnopola. Jego ojcem był pochodzący z Brześcia nad Bugiem Jan Buchowiecki, uczestnik powstania styczniowego, który aby uniknąć represji popowstaniowych przeniósł się do Galicji i przyjął nazwisko Zawirski (i imię Józef). Matka to Kamila z domu Strońska. Rodzina była liczna: Zygmunt miał 5 braci i 3 siostry (w tym Marię – matkę Lecha Kalinowskiego później znanego profesora historii sztuki).

Naukę rozpoczął w Tarnopolu, a w 1901 r. ukończył gimnazjum we Lwowie. Studiował filozofię, matematykę i fizykę na Uniwersytecie Lwowskim. Pod kierunkiem profesora Kazimierza Twardowskiego (którego uczniem był także Kazimierz Ajdukiewicz) w 1907 r. uzyskał doktorat na na podstawie rozprawy pod tytułem O modalności sądów (wyd. Lwów 1914). W 1907 r. złożył egzamin nauczycielski i zaczął uczyć w gimnazjach (m. in. w II gimnazjum w Rzeszowie, 1907-1911); wykładał propedeutykę filozofii, matematykę i fizykę.

W latach 1909-1910 przebywał w celach naukowych za granicą (Berlin i Paryż). Te doświadczenia były podstawą jego przyszłych prac z zakresu psychologii stosowanej, m.in.: rozprawy Przyczynowość a stosunek funkcjonalny. Studia z zakresu teorii poznania („Przegląd Filozoficzny” r. XV, 1912). Po powrocie z podróży podjął pracę w III gimnazjum we Lwowie, ale już na przełomie lat 1914/1915 opuścił miasto z powodu zagrożenia wojennego. Przeniósł się do Grazu, gdzie na tamtejszym Uniwersytecie kontynuował swoje badania. W 1915 r. powrócił do Lwowa i nauczał w gimnazjum im. Adama Mickiewicza, (jednym z jego wychowanków był Józef Maria Bocheński, późniejszy dominikanin i historyk logiki, którego doktorat Zawirski recenzował w 1938 r.). Z rekomendacji prof. Twardowskiego Zawirski dokonał przekładu dwóch podręczników Alojzego Hoeflera: Zasady psychologii (1922 i 1927) oraz Logika propedeutyczna (1927).

W styczniu 1924 r. habilitował się rozprawą Metoda aksjomatyczna a przyrodoznawstwo („Kwartalnik Filozoficzny”, t. 1, nadbitka, Kraków 1923) na Uniwersytecie Jagiellońskim pod opieką profesora Władysława Heinricha. Po habilitacji rozpoczął wykłady z filozofii na Wydziale Ogólnym Politechniki Lwowskiej oraz w Państwowym Studium Pedagogicznym i na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Kierował Poradnią Psychologiczną tamże (od 1927 r.). Chociaż uzyskał docenturę na uniwersytecie (1925) i politechnice (1927), właściwą karierę akademicką rozpoczął w 1928 r., gdy objął Katedrę Historii i Teorii Nauk Przyrodniczych i Humanistycznych na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym uniwersytetu w Poznaniu. Profesorem zwyczajnym został w 1934 r. W tym samym roku rozprawa Zawirskiego: L’evolution de la Notion du Temps zdobyła pierwsze miejsc i nagrodę główną w konkursie im. Eugenio Rignano ogłoszonym przez włoskie czasopismo „Scientia”. Polskie streszczenie ukazało się w „Kwartalniku Filozoficznym” (t. XII, 1935), a całą pracę wydało PAU w Krakowie w 1936 r. Jej angielskie tłumaczenie znalazło się w zbiorze: Zygmunt Zawirski: His Life and Work: with Selected Writings on Time, Logic and the Methodology of Science wydanym przez Kluwer Academic Publishers (Dordrecht 1994 i Springer 2012). Rozprawa ta uzyskała trwałe miejsce w dorobku polskiej filozofii i utrwaliła pozycję polskiej szkoły filozoficznej na arenie międzynarodowej.

Od 1936 r. Zawirski współredagował „Kwartalnik Filozoficzny” (po 1945 r. z Romanem Ingardenem). W 1937 r. przeniósł się do Krakowa, gdzie został profesorem filozofii na Wydziale Filozoficznym UJ (po podziale był to Wydział Matematyczno-Przyrodniczy), a w 1938 r. został wybrany prezesem Towarzystwa Filozoficznego w Krakowie. Wojna zastała go na stanowisku dziekana ww. wydziału. Podczas Sonderaktion Krakau (6 XI 1939 r.) nie było go w mieście, co uratowało mu życie. W Krakowie spędził okres okupacji niemieckiej, biorąc udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim. W czasie wojny Zawirski pracował nad Słownikiem filozoficznym, który jednak po wojnie nie został wydany (być może ze względów ideologicznych).

Żoną Zygmunta była Kamila Olga Galotzy, którą 8 II 1908 r. poślubił w kościele św. Marii Magdaleny we Lwowie; z ich związku urodziło się 2 synów: Zbigniew i Kazimierz.

Zawirski zmarł 2 IV 1948 r. w Końskich (woj. kieleckie) w domu syna, cztery lata po śmierci żony. Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kw. XXIb, rz. 5, gr. 15).

Zawirski zajmował się filozofią fizyki, także historią nauki; w logice badał związki między teorią prawdopodobieństwa a logikami wielowartościowymi. Interesował się też psychologią o charakterze eksperymentalnym. Zawirski miał kilku znaczących uczniów: Zbigniewa Jordana, Andrzeja Grzegorczyka i Romana Suszkę.

    

    

Image

III Zjazd Filozofów w Krakowie 24 września 1936. Od lewej: Zygmunt Zawirski, NN, Witold Rubczyński, Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz Garbowski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Czeżowski, sekretarz zjazdu Marian Heitzman

Fot. Wikipedia

    

Image

Zawirski, Zygmunt: L'évolution de la notion du temps, Cracovie: Librairie Gebethner et Wolff 1936.

Fot. http://incb.net

Izydor Blumenfeld ps. „Ineczek”

Polski matematyk, pochodzący z rodziny żydowskiej.

Urodził się 12 XII 1882 r. we Lwowie. Rodzicami byli Henryk Blumenfeld i Elka v. Adela Blumenfeld. Ojciec był aptekarzem, właścicielem apteki pod „Złotym Słoniem” we Lwowie, przy ul. Żółkiewskiej. Małżeństwo rodziców zostało zawarte w dniu 14 VI 1876 r.

Izydor uczęszczał do V Gimnazjum Humanistycznego we Lwowie, gdzie zdał maturę w 1900 r. i podjął dalsze studia w lwowskiej Szkole Politechnicznej, które od 1902 r. kontynuował na Politechnice w Charlottenbergu pod Berlinem. W 1906 r. uzyskał tam dyplom inżyniera budowy maszyn. Przez kolejne 4 lata pracował w Czechach w fabryce Siemensa–Schuckerta, w firmie Ruston oraz fabryce wagonów i maszyn Ringhoffera. Od 1910 r. podjął dalsze studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Wiedniu (m. in. brał udział w seminarium matematycznym prof. Gustava Rittera von Eschericha). W maju 1912 r. uzyskał doktorat (z najwyższym wyróżnieniem sub auspiciis imperatoris) za pracę Anwendung der Theorie linearen Integralgleichungen auf das logarithmische Potential an eigen Beispielen [Zastosowanie teorii liniowych równań całkowych z potencjałem logarytmicznym na kilku przykładach], opublikowaną wraz z Waltherem Mayerem, z którym podjął dalsze studia na Uniwersytecie w Getyndze. W czasie pierwszej wojny Izydor Izydor Blumenfeld powrócił do rodzinnego Lwowa, gdzie w willi jego rodziców (dawniej należącej do Kornela Ujejskiego) zbierali się inteligenci lwowscy. W 1918 r. na posiedzeniu lwowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Matematycznego wygłosił referat o najnowszych badaniach m.in. Alberta Einsteina, a w 1922 r. wraz z Waltherem Mayerem opublikował Über die Existenz Ebenster in Riemannschen Räumen [O istnieniu płaszczyzn w przestrzeniach Riemanna]. W willi Blumenfelda spotykali się tacy lwowscy matematycy jak: Stefan Banach, Hugo Steinhaus, Leopold Infeld i Walther Mayer.

W tym czasie Izydor pojawił się także w zarządzie fabryki chemicznej „Laokoon” we Lwowie (wraz ze starszym o rok bratem Emanuelem, który w 1928 r. został wymieniony jako dyrektor fabryki wyrobów chemicznych Henryka Blumenfelda i jako biegły rewident z zakresu przemysłu chemicznego; później bracia zostali spadkobiercami fabryki ojca). Początkowo „Laokoon” był laboratorium chemicznym działającym na potrzeby apteki założonej przez Piotra Mikolascha, które w 1923 r. zostało przekształcone w spółkę akcyjną. Tu na ulicy Opryszkowskiej pod Wysokim Zamkiem, jeszcze przed II wojną światową, produkowano plastry kauczukowe, które eksportowano m. in. do Wiednia. W okresie międzywojennym Zakłady „Laokoon” posiadały oddziały: organopreparatów, preparatów galenowych, specyfików i odczynników. W 1933 r. fabryka produkowała dwa oryginalne leki polskie opracowane w Zakładzie Technologii Nafty Politechniki Lwowskiej – Naphtamon (do leczenia oparzeń, odmrożeń) oraz Naphtargol (na rzeżączkę). W 1938 r. zakład zatrudniał blisko 200 pracowników.

W końcu lat 20. XX w. Blumenfeld, zainteresował się filozofią zwłaszcza panidealizmem. W 1933 r. na łamach czasopisma Panidealistischen Vereinigung opublikował esej Isaac Newton. Zum Einfluss des weltanschaulichen Denkens auf die Entwicklung der Wissenschaft [Isaac Newton. O wpływie myślenia ideologicznego na rozwój nauki], a w 1936 r. wraz ze Stanisławem Vincenzem – polskie tłumaczenie, pierwszego tomu dzieła filozofa i psychologa Rudolfa Marii Holzapfla Wszechideał. Życie duszy i jego nowe postacie społeczne. Izydor Blumenfeld utrzymywał kontakt ze szwajcarskim pisarzem i filozofem kultury i zwolennikiem panidealizmu Hansem Zbindenem (1893-1970), także przyjacielem Vincenza.

Po wrześniu 1939 r. przez mieszkanie Blumenfeldów przewinęły się rzesze uciekinierów (m. in.: Maria Dąbrowska, Stanisław Stempnowski, Anka Kowalska).

W tym czasie Izydor Blumenfeld zachorował na raka i udał się do Warszawy, gdzie przeszedł kurację radem. Zginął w 1944 r. w czasie powstania warszawskiego lub zaraz po nim.

Żoną Izydora była Stanisława z domu Adolfówna,1-voto Bałaban; urodziła się 6 I 1900 r. w Horodence, była córką Salomona Mayera Adolfa i Henryki Katzenellenbogen. Stanisława ukończyła historię sztuki we Lwowie. W 1918 r. brała udział w obronie Lwowa, należała do Związku Obrońców Lwowa. W latach 1931-1935 uczestniczyła w zorganizowanej pomocy najuboższym, zwanej Akcją Błękitnych. Była współzałożycielką „Sygnałów”, od 1936 r. współpracowała z pismem „Lwów Literacki”. Około 1938 r. założyła we Lwowie Towarzystwo Miłośników Muzyki. W czasie okupacji Blumenfeldowie włączyli się w działania konspiracyjne. Stanisława była dwukrotnie aresztowana, najpierw przez NKWD (1941 r.), następnie przez Niemców (1942 r.), którzy ją rozstrzelali pod koniec grudnia 1942 r. w więzieniu na Łąckiego lub na Piaskach Janowskich.

Stanisława Blumenfeldowa stała się prototypem Marii Ersztynowej w Przygodach człowieka myślącego Marii Dąbrowskiej, została też sportretowana w Czarnej róży Juliana Stryjkowskiego.

Blumenfeldowie mieli dwóch synów, obaj zginęli w 1945 r.: starszy Jan jako żołnierz Armii Krajowej, a młodszy Tomek w lesie w 1945 r., dokąd uciekł z podchorążówki Ludowego Wojska Polskiego.

    

    

Image

Od lewej: Stanisław Vincenz, jego syn Stanisław Aleksander Vincenz i Izydor Blumenfeld. Lwów 1930 r.

Fot. z ANTIQUITATES MATHEMATICAE: Archiwum Stanisława Vincenza, Ikonoteka, album 2, zdj. 23

Image

Stanisława Blumenfeld

Fot. z ANTIQUITATES MATHEMATICAE

Zobacz też

Roman Longchamps de Bérier

Polski prawnik cywilista, ostatni rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Urodził się 9 VIII 1883 r. we Lwowie, ochrzczony został 23 IX 1883 r. w parafii św. Andrzeja we Lwowie.

Wywodził się ze znanej rodziny lwowskiej francuskiego pochodzenia. Był synem Bronisława, doktora medycyny i wojskowego oraz Heleny z Riegerów. Jako sześcioletnie dziecko rozpoczął naukę w szkole początkowej, którą ukończył w 1893 r. Jesienią tego roku zaczął uczęszczać do V Gimnazjum we Lwowie, które to ukończył w 1901 r. składając egzamin dojrzałości. Rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Lwowskiego. Absolutorium uzyskał 21 IX 1905 r., a na początku 1906 r. podjął pracę w Prokuratorii Skarbu we Lwowie. W tym samym czasie uzyskał tytuł doktora nauk prawnych. W 1907 r. zapisał się na studia prawnicze w Königliche Friedrich Wilhelms Uniwersität w Berlinie, gdzie odbył roczny kurs w zakresie prawa. W 1914 r. zdał egzaminy adwokackie, a dwa lata później uzyskał habilitację na uniwersytecie we Lwowie. W czasie walk o Lwów, w listopadzie 1918 r. był członkiem Milicji Obywatelskiej oraz Ochotniczej Ligi Obywatelskiej za co został odznaczony Krzyżem Obrony Lwowa (bez mieczy). 1 V 1920 r. został profesorem nadzwyczajnym prawa cywilnego na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a dwa lata później profesorem zwyczajnym na tymże Wydziale. W latach 1920-1939 wykładał również prawo cywilne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1922 r. powołany został do Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, w wyniku czego powstało największe z jego dzieł – kodeks zobowiązań z 1933 r. Od 1931 r. był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1933 r. członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1936 r. został powołany w skład Trybunału Kompetencyjnego i zasiadał w jego składzie. Uczestniczył w wielu zjazdach prawniczych i konferencjach w Polsce i w Europie: Zjazdach Prawników Polskich, Kongresach Prawa porównawczego w Hadze (1932, 1937), Zjeździe Prawników Państw Słowiańskich w Bratysławie (1933). Był jednym z inicjatorów powołania w 1937 r. i jednocześnie prezesem Porozumienia Prawniczego Polsko-Francuskiego. Na Uniwersytecie Jana Kazimierza był m.in. dziekanem Wydziału Prawa UJK (w latach 1923-1924, 1929-1932), prodziekanem (w latach 1932-1934), prorektorem (w latach 1934-1938) czy rektorem (w latach 1939-1941). Zarządzeniem z 7 I 1938 r. wprowadził na UJK tzw. getto ławkowe. 1 IX 1939 r. objął funkcję rektora, którą sprawował do 18 X 1939 r., kiedy to władze radzieckie wyznaczyły na jego miejsce Ukraińca Mychajło Marczenkę. W styczniu 1940 r. został zwolniony z UJK, a jesienią tego roku przywrócony ponownie do pracy i wykładał prawo cywilne. Kilka dni po wkroczeniu do Lwowa wojsk niemieckich, w nocy z 3 na 4 VII 1941 r. został aresztowany w domu rodzinnym przy ul. Karpińskiego 11, razem z trzema synami (Bronisławem, Zygmuntem i Kazimierzem). Wszyscy zamordowani zostali rankiem 4 lipca na Wzgórzach Wuleckich we Lwowie wraz z innymi naukowcami uczelni lwowskich i ich rodzinami. Ocalała żona Longchampsa Aniela z Werszowiczów Strzeleckich (ślub odbył się 19 IV 1915 r. w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Marii Magdaleny we Lwowie) i najmłodszy, 13-letni syn Jan, którzy w wynik akcji wysiedleńczej opuścili Lwów w 1946 r.

Roman Longchamps de Bérier odznaczony został m.in.: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1934), Krzyżem Obrony Lwowa, Orderem Legii Honorowej (Francja).

    

    

Image

Roman Longchamps de Bérier

Fot. Wikipedia

Zobacz też

Emil Józef Kipa

Historyk i dyplomata, profesor Uniwersytetu Warszawskiego urodził się 17 III 1886 r. we Lwowie, jako syn Sebastiana i Petroneli Pełczyńskiej.

W latach 1904-1910 studiował historię, geografię historyczną, historię prawa, literatury i sztuki na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Podczas studiów należał do organizacji lewicowo-niepodległościowych „Spójnia” i „Życie” jak również działał w Towarzystwie Uniwersytetów Robotniczych (TUR).

Zainteresowania naukowe Emila Kipy dotyczyły przełomu XVIII i XIX wieku na ziemiach polskich i w Europie, głównie Anglii i Francji. Na podstawie rozprawy Fryderyk Gentz a Polska 1794-1831 przygotowanej pod kierunkiem Szymona Askenazego uzyskał w 1910 r. stopień doktora.

W końcu 1918 r. przeniósł się do Warszawy i przy wsparciu Askenazego od 1919 r. wstąpił do służby dyplomatycznej. Wraz z Henrykiem Mościckim stworzył bibliotekę Ministerstwa Spraw Zagranicznych, jako kierownik Wydziału Archiwalno-Naukowego prowadził wykłady w Szkole Nauk Politycznych i Szkole Głównej Handlowej. W Wolnej Wszechnicy Polskiej wykładał historię nowożytną i historię dyplomacji. We Lwowie, 6 II 1919 r. Kipa wziął ślub magistracki z rozwódką Łucją Feldstein, wyznania ewangelicko-augsburskiego.

W latach 1931-1936 Emil Kipa był konsulem generalnym w Hamburgu. Ze stanowiska został odwołany z powodu nasilających się ataków za jego jawną przynależność do masonerii, w której działał aktywnie od 1924 r. Jako członek Wielkiej Loży Narodowej był jej bibliotekarzem, wielki sekretarzem i wielkim dozorcą. Po odwołaniu do Warszawy przez pewien czas był radcą Wydziału Prasowego MSZ, a wiosną 1939 r. został przeniesiony w stan spoczynku.

Podczas wojny współpracował z Kazimierzem Pużakiem z Polskiej Partii Socjalistycznej i powrócił do pracy naukowej. Opracował wówczas m. in. Dzieje wolnomularstwa w Polsce (rozprawa spłonęła podczas powstania warszawskiego).

Po wojnie Emil Kipa ponownie podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, w 1946 r. był ekspertem delegacji polskiej w sesji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Londynie, a podczas konferencji pokojowej w Paryżu (VII – X 1946 r.) był sekretarzem polskiej delegacji.

Od 1947 r., po habilitacji u Adama Skałkowskiego w Poznaniu, Emil Kipa pracował na Uniwersytecie Warszawskim, początkowo jako zastępca profesora i docent etatowy, a o od 1954 r. jako profesor nadzwyczajny.

Powstały w tym czasie m. in. praca Austria a sprawa polska (Warszawa 1952) i studia nad biografią i działalnością Jakuba Jasińskiego i Stanisława Kostki Potockiego. W 1955 w serii Biblioteka Narodowa wydał Podróż do Ciemnogrodu i Świstka Krytycznego autorstwa Potockiego. Emil Kipa zainicjował wydawanie pamiętników Juliana Ursyna Niemcewicza i wznowienie pamiętników Kajetana Koźmiana. Ostatnie prace Kipy, w tym szkic Dzieje wolnomularstwa w Polsce ukazały się już po jego śmierci w Studiach i szkicach historycznych (Wrocław 1959).

Emil Kipa zmarł 5 I 1958 r. w Warszawie. Swój księgozbiór przekazał w testamencie Instytutowi Historycznemu Uniwersytetu Warszawskiego i ustanowił coroczną nagrodę dla studentów UW za najlepsze prace z historii nowożytnej.

   

   

Image

Emil Józef Kipa

Fot. wolnomularstwo.pl

Image

Fotografia grupowa konsulów Polski uczestniczących w zjeździe poświęconym sprawom morskim. Od lewej siedzi konsul generalny RP w Hamburgu Emil Kipa

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zobacz też

Alfred Trawiński

Alfred Trawiński (właśc. Alfred Teitelbaum), polski lekarz weterynarii, bakteriolog, nauczyciel Akademicki w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, major Wojska polskiego, poseł na Sejm urodził się 4 IV 1888 r. w Czortkowie. Był synem Efraima Teitelbauma, podoficera rachunkowego 1 klasy w 95. Pułku Piechoty w Czortkowie i Anny Presser, c. Kalmena Leiba i Mariam Presser, kupców ze Lwowa. Ukończył Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego i Akademię Weterynaryjną we Lwowie. W 1912 r. uzyskał doktorat, a w 1922 r. habilitację. W 1924 r. został oficerem rezerwy Kadry Okręgowego Szpitala Koni Nr VI. Od 1925 r. profesor nadzwyczajny Akademii Medycyny Weterynaryjnej, a od 1938 r. kierownik katedry Nauki o Środkach Spożywczych Pochodzenia Zwierzęcego. W 1945 r. został profesorem zwyczajnym. Był również członkiem Polskiego Towarzystwa Higienicznego i jednym z inicjatorów utworzenia Muzeum Higieny we Lwowie. Brał czynny udział w pracach nad szczepionką przeciwtyfusową prof. Rudolfa Weigla. W czasie wojny dalej wykładał we Lwowie w latach 1939-1941, a później w roku akademickim 1944-1945. Po wojnie był kierownikiem Katedry Higieny Żywności we Wrocławiu, następnie pracował na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej, a później w lubelskiej Wyższej Szkole Rolniczej i Akademii Rolniczej. Był też posłem na Sejm PRL w latach 1952-1956, od 1958 r. ekspertem Światowej Organizacji Zdrowia. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946 r.) i Złotym Krzyżem Zasługi (1951).

Dnia 19 XI 1910 r. ożenił się z Julią Adler. Małżeństwo to zostało rozwiązane 28 VII 1931 r.

Zmarł 7 września 1968 r. w Lublinie, pochowany został na cmentarzu przy ul. Lipowej (kwatera 15b).

    

    

Image

Czortków, rynek

Fot. Polona.pl

Kazimierz Józef Stanisław Ajdukiewicz

Kolejny profesor Uniwersytetu Lwowskiego to Kazimierz Józef Stanisław Ajdukiewicz, polski filozof i logik, reprezentant tzw. szkoły lwowsko-warszawskiej, urodzony 12 XII 1890 r. w Tarnopolu. Jego ojcem był Bronisław Ajdukiewicz (w księgach określony jako nadzorca gorzelni), matką pochodząca z Wiednia Magdalena Gärtner.

W 1912 r. Ajdukiewicz uzyskał stopień doktora filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii i brał udział w walkach na froncie austriacko-włoskim. Został odznaczony Srebrną Odznaką Wolności za uratowanie żołnierzy ze schronu wypełnionego gazem bojowym.

W maju 1921 r. habilitował się już na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie rozprawy Z metodologii nauk dedukcyjnych i odtąd dzielił swoje obowiązki nauczyciela i wykładowcy między Warszawę i Lwów. Po wojnie wykładał też kilka lat w Krakowie i Poznaniu. W 1954 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie objął m. in. Katedrę Logiki II Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego.

Ajdukiewicz wywarł znaczny wpływ na polską filozofię, logikę oraz całą naukę i kulturę jako wykładowca, dydaktyk, twórca programów badań. Zmarł 12 IV 1963 r. w Warszawie i został pochowany na Starych Powązkach (kw. 73-1-25).

    

Image

Kazimierz Józef Stanisław Ajdukiewicz

Wikipedia

Image

Uniwersytet Lwowski (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Ludwik Fleck

Ludwik Fleck – polsko-izraelski mikrobiolog i filozof.

Urodził się we Lwowie 11 VII 1896 r., jako syn Izaka Mosesa Flecka malarza pokojowego z Sambora i rozwódki Symy Herschdörfer. Rodzice brali ślub w Drohobyczu 4 II 1886 r.

W 1917 r. ukończył gimnazjum we Lwowie, następnie medycynę na Uniwersytecie Jana Kazimierza, gdzie w 1922 r. uzyskał stopień doktora nauk lekarskich. Początkowo pracował jako asystent profesora Rudolfa Weigla, kierującego Katedrą Biologii, lecz już w 1923 r. odszedł z uniwersytetu. Specjalizację z bakteriologii uzyskał w Wiedniu, gdzie kształcił się w Instytucie Seroterapeutycznym u Rudolfa Krausa. Po powrocie do Lwowa, w latach 1928-1935 kierował laboratorium bakteriologicznym i chemicznym w nowoczesnym szpitalu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Był znanym ekspertem w dziedzinie immunologii i serologii, a jego zainteresowania badawcze koncentrowały się wokół problematyki bakteriologicznej, a szczególnie diagnostyki chorób zakaźnych i serologii oraz filozofii, zwłaszcza epistemologii.

Podczas okupacji sowieckiej Lwowa (po 17 IX 1939 r.) Fleck pracował jako adiunkt w Katedrze Bakteriologii na wydzielonym z lwowskiego uniwersytetu Wydziale Medycznym (lekarskim) z którego w 1940 r. utworzono odrębną uczelnię – Instytut Medyczny. Był też doradcą w Wojskowym Laboratorium Bakteriologicznym.

W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (po 22 VI 1941 r.) wraz z innymi żydowskimi naukowcami był zatrudniony w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla, co pozwoliło mu uniknąć śmierci. Wśród karmicieli wszy pracujących na potrzeby Instytutu byli m. in.: Stefan Banach, Eugeniusz Romer i Zbigniew Herbert. Aresztowany w listopadzie 1942 r., został przewieziony z rodziną do fabryki „Laokoon”, gdzie zorganizował laboratorium do zwalczania tyfusu plamistego. Jednak w lutym 1943 r., Fleck wraz z całą grupą żydowskich naukowców (m. in. dr Bernard Umschweif), został wywieziony najpierw do obozu koncentracyjnego Auschwitz, a następnie w styczniu 1944 r. został ewakuowany do Buchenwaldu. Dzięki temu, że był uważany przez Niemców za specjalistę w dziedzinie zwalczania tyfusu (co po wojnie wzbudziło bezzasadne oskarżenia) oraz pomocy polskiego lekarza uniknął śmierci i przetrwał wojnę.

W lipcu 1945 r. po długim le­czeniu szpitalnym Ludwik Fleck znalazł się z rodziną w Lublinie, gdzie objął kierownictwo Zakładu Mikrobiologii Medycznej. Jesienią 1945 r, złożył relacje z pobytu w obozach koncentracyjnych (Archiwum ŻIH 1175 i Archiwum ŻIH 301/1139). W 1946 r. habilitował się u prof. Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu i uzyskał docenturę, a w następnym roku mianowano go profesorem nadzwyczajnym lubelskiej Akademii Medycznej; w 1950 r. został profesorem zwyczajnym. W dniach 12 i 13 II 1948 r. brał udział jako biegły i złożył zeznania pod przysięgą, w trakcie procesu hitlerowskich lekarzy przed Międzynarodowym Trybunałem w Norymberdze. W 1952 r. przeniósł się do Warszawy i podjął pracę w Instytucie Matki i Dziecka, gdzie w latach 1955-1957 kierował Zakładem Bakteriologii i Immunologii. Od 1954 r. był członkiem PAN. Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia państwowe.

Ludwik Fleck był żonaty z Ernestyną Waldman, córką Abrahama Waldmana ze Stryja i Ruchel Hendel z domu Herschdörfer, urodzoną 6 IV 1899 r. w Stryju; siostrzenicą jego matki. Ślub odbył się w Stryju, 29 VII 1923 r. Ich syn, Ryszard urodził się 17 XII 1924 r. Po wojnie, w 1957 r. w ślad za nim, Ludwik z żoną wyjechali do Izraela. Fleck kontynuował tam badania nad zjawiskiem leukergii (zlepiania się leukocytów) w Instytucie Bakteriologicznym w Nes-Syjona (Nes Cijjona), gdzie zmarł 5 VI 1961 r.

Ludwik Fleck zajmował się także filozofią medycyny. W 1935 r. wydał książkę z zakresu filozofii nauki Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache. Einführung in die Lehre vom Denkstil und Denkkollektiv, Basel 1935 (Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym) a także dwa artykuły filozoficzne w „Przeglądzie Filozoficznym”, które wówczas nie wzbudziły prawie żadnego odzewu. Dopiero przekład na angielski monografii Genesis and Development of a Scientific Fact spowodował podjęcie systematycznych badań jego twórczości w tej dziedzinie. Część idei Flecka wykorzystał Thomas Kuhn w swojej książce Struktura rewolucji naukowych. Ludwik Fleck jest zaliczany do polskiej szkoły filozofii medycyny i uznawany za prekursora badań nad socjologią wiedzy. W 2005 r. powstało w Zurychu Ludwik Fleck Zentrum, zajmujące się badaniem twórczości Ludwika Flecka i jej recepcją.

    

Ludwik Fleck

Ludwik Fleck

Fot. Wikipedia

Image

Ludwik Fleck, Powstanie i rozwój faktu naukowego Wydawnictwo Lubelskie 1986

Zobacz też

Paweł Juliusz Schauder

To kolejny przedstawiciel „lwowskiej szkoły matematycznej”. Urodził się 21 IX 1899 r. we Lwowie w rodzinie adwokata Samuela Schaudera i Rebeki Grünstein zamieszkałych w Rohatynie.

Schauder, zmobilizowany podczas I wojny światowej do armii austriackiej, walczył na froncie włoskim gdzie dostał się do niewoli. W 1918 r. wstąpił do organizowanej we Francji armii gen. Józefa Hallera z którą powrócił w 1919 r. na odsiecz obleganemu przez Ukraińców Lwowowi.

Po demobilizacji podjął studia matematyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza, zakończone doktoratem u Hugona Steinhausa. Kolegami Schaudera ze studiów byli Stanisław Ulam i Stanisław Mazur.

Pracując jako nauczyciel gimnazjalny rozwijał badania naukowe. Zajmował się nową wówczas dziedziną matematyki – analizą funkcjonalną i sformułował twierdzenie o operatorze sprzężonym. „Odkryty” przez Steinhausa współpracował ze Stefanem Banachem. Wprowadził pojęcie bazy w przestrzeni Banacha (obecnie nazywane bazą Schaudera) i uogólnił twierdzenie o punkcie stałym w przestrzeni Banacha (twierdzenie Schaudera).

W 1927 r. uzyskał habilitację, a po ukończeniu 30 lat postanowił ożenić się. Przyszła żona miała znać języki obce by pomagać mu w przygotowywaniu publikacji. Wybór padł na jedną z dwóch studentek matematyki - Emilię Löwenthal (Schauder jej kandydaturę konsultował ze Stefanem Banachem).

Działalność naukowa Schaudera dotyczyła dziedzin matematyki wcześniej ze sobą nie wiązanych – topologii, analizy funkcjonalnej, teorii równań różniczkowych cząstkowych i analizy rzeczywistej. Pracę badawczą kontynuował na stypendium w Lipsku, a po dojściu Hitlera do władzy w Paryżu. Razem z francuskim uczonym Jeanem Lerayem badali m. in. przestrzeń Banacha.

Z nazwiskiem Schaudera wiążą się pojęcia matematyczne – twierdzenie Banacha-Schaudera o otwartym odwzorowaniu, twierdzenie Riesza-Schaudera o szczególnych właściwościach widma liniowego operatora zwartego, metoda kontynuacji Leraya-Schaudera i teoria stopnia topologicznego Leraya-Schaudera.

Podczas okupacji sowieckiej, w latach 1939-1941, jako profesor nadzwyczajny, wykładał na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Lwowskiego, wówczas już imienia Iwana Franki. Po wejściu Niemców do Lwowa Schauder napisał list do znajomych matematyków na Zachodzie (przekazany przez Mazura i Banacha) z prośbą o pomoc. Nie otrzymawszy jej od nikogo, ukrywał się w Borysławiu i Drohobyczu, a później pod zmienionym nazwiskiem we Lwowie. Zginął, zastrzelony przez Niemców, prawdopodobnie we wrześniu 1943 r.

Jego żonę i córkę Ewę po śmierci Schaudera ukrywano w kanałach lwowskich. Żona nie wytrzymała psychicznie i sama oddała się w ręce Niemców. Córka kilka lat po wojnie wyjechała do rodziny we Włoszech.

Śmierć Schaudera traktuje się jako symboliczny koniec „lwowskiej szkoły matematycznej”.

    

    

Image

Paweł Juliusz Schauder

Fot. Wikipedia

Herman Auerbach

Herman Auerbach, urodził się 26 X 1901 r. w Tarnopolu, w rodzinie dr. Filipa (Fischla) Auerbacha, kandydata adwokatury i Julii (Jütty) Lothringer. Był polskim matematykiem pochodzenia żydowskiego, jednym z czołowych przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej.

Studiował początkowo na Wydziale Prawa, jednak wkrótce przeniósł się na studia matematyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Ukończył je w 1926 r. Dwa lata później obronił doktorat, a w 1935 r. habilitował się. Wykładał na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJK. Kontynuował pracę naukową także podczas pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (1939-1941); był profesorem analizy funkcjonalnej Uniwersytetu. Udowodnił tzw. lemat Auerbacha. Po zajęciu Lwowa przez Niemców znalazł się w lwowskim getcie. Chcąc uniknąć transportu do obozu zagłady w Bełżcu, popełnił samobójstwo w szpitalu, 17 VIII 1942 r.

    

    

Image

Herman Auerbach

Wikipedia

Jan Kanty Emil Alfred Falkowski, etnograf

Wg. życiorysu pochodzącego z 1934 r. Jan Kanty Falkowski urodził się 15 VII 1901 r. (miejsce urodzenia nie jest znane) w rodzinie szlacheckiej herbu Doliwa. Jego ojcem był Alfred Ludwik Jan Falkowski c. k. urzędnik, syn Jana, radcy dworu cesarskiego i Felicyty (lub Felicji) Strasser. Matką Jana była Stefania Waleria z Zarzyckich, córka Andrzeja Zarzyckiego i Walerii Tomczykiewicz. Jan został ochrzczony niemalże po roku, 7 VI 1902 r. w kościele św. Mikołaja we Lwowie (podobnie jego siostra Zofia Waleria Felicja, która urodziła 6 II 1906 r., a została ochrzczona dopiero 8 VI 1907 r. w kościele św. Marii Magdaleny we Lwowie.

W 1902 r. adres zamieszkania rodziców to ulica Długosza, zaś w 1907 r. ul. Krzyżowa, co wraz z opóźnieniem chrztów może sugerować, że rodzice mieszkali poza Lwowem.

Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1912 r. Jan rozpoczął naukę w IV Gimnazjum Męskim im. Jana Długosza we Lwowie. Gdy wybuchła wojna, po ukończeniu dwóch lat nauki zgłosił się na ochotnika do wojska i w 1915 r. wstąpił do 6. pułku piechoty Legionów, a od stycznia 1916 r. był w 4. baonie I Brygady Legionów, w 1917 r. przeszedł do Polskiego Korpusu Posiłkowego, a w lutym następnego roku został członkiem studenckiej POW. W jej szeregach jesienią uczestniczył w obronie Lwowa, w walkach polsko ukraińskich o Galicję Wschodnią w 1919 r. i wojnie z bolszewicką Rosją w 1920 r. W 1922 r. jako podporucznik został zdemobilizowany i wrócił do nauki. W lipcu 1923 r. zdał maturę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Jana Kochanowskiego, a od jesieni rozpoczął studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Studiował prawo, a po dwu latach także etnografię, etnologię i archeologię. Pod koniec 1930 r. uzyskał stopień doktora na podstawie pracy Narzędzia rolnicze typu rylcowego (druk we Lwowie 1931 r.), przygotowanej pod kierunkiem Adama Fischera którego został asystentem. W latach 1923 i 1934 jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej przebywał w Wiedniu, Berlinie, Hamburgu i Lipsku. Habilitował się w 1938 r. pracą Zachodnie pogranicze Huculszczyzny (Lwów 1937), którą to tematyką interesował się czynnie, prowadząc od 1934 r. badania terenowe w środkowych i wschodnich Karpatach. Współpracował także z tworzącym się Muzeum Huculskim w Żabiem i Muzeum „Bojkowszczyzna” w Samborze oraz powstającym w 1938 r. Instytutem Ziem Południowo-Wschodnich we Lwowie. Był też aktywnym działaczem Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie.

W jego liczącym ponad 40 pozycji dorobku naukowym należy odnotować także: Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem: zarys etnograficzny (wspólnie z Bazylim Pasznyckim, Lwów, 1935 i Północno-Wschodnie pogranicze Huculszczyzny, Lwów 1938. Z ustaleniami Falkowskiego polemizowali Józef Obrębski i Romuald Reinfuss w sprawach metodologii dotyczących „znaczenia metody etnograficznej do analizy zjawisk zróżnicowań etnicznych”.

Po wybuchu II wojny Jan Fałkowski najprawdopodobniej zgłosił się do wojska. Okoliczności jego śmierci i pochówku nie są znane. W 1961 r. poszukiwania prowadził Polski Czerwony Krzyż i z tej dokumentacji wynika, iż ostatnia wiadomość od Fałkowskiego pochodziła z 1940 r. z Archangielska, co wskazuje, że został wywieziony do Związku Radzieckiego.

    

    

Image

Jan Falkowski, Bazyli Pasznycki, Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem: zarys etnograficzny, Lwów 1935

Fot. Polona.pl

Zobacz też

Zygmunt Wilhelm Birnbaum

Zygmunt Wilhelm Birnbaum, matematyk, statystyk, przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej, urodził się 18 X 1903 r. we Lwowie.

Był synem kupca Izaka Birnbauma i Liny Nebenzahl (ślub rodziców odbył się 6 II 1900 r. we Lwowie).

Zygmunt naukę rozpoczął we Lwowie, ale po wybuchu wojny rodzina wyjechała do Wiednia. W 1918 r. Birnbaumowie powrócili do Lwowa, gdzie w 1921 r. Zygmunt zdał egzamin maturalny w X Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył w 1925 r. Rozpoczął aplikację w kancelarii adwokackiej stryja, a jednocześnie zaczął uczęszczać na wykłady matematyczne. Wśród słuchaczy byli m.in. Marek Kac, Juliusz Schauder, Stanisław Ulam, Władysław Orlicz, Herman Auerbach czy Stanisław Mazur. W 1929 r. przedstawił rozprawę doktorską O jednoznacznie odwracalnych funkcjach analitycznych. Zaczął pracować jako nauczyciel w prywatnym gimnazjum dr Adeli Karp-Fuchs i państwowym IX Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. Następnie wyjechał do Getyngi, gdzie był słuchaczem wykładów Edmunda Landau i Feliksa Bernsteina. Później zatrudnił się w firmie ubezpieczeniowej Phoenix Life Insurance Company w Wiedniu, a od 1932 r. został przedstawicielem Phoenixa we Lwowie. Firma zbankrutowała w 1937 r. i Birnbaum wyjechał do Nowego Jorku, gdzie pracował jako korespondent „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” i analityk inwestycyjny. W 1939 r. otrzymał profesurę na Uniwersytecie Waszyngtonu w Seattle (list referencyjny napisał mu Albert Einstein). W 1948 r. założył Laboratorium Badań Statystycznych, które przez 25 lat było finansowane przez Biuro Badań Marynarki Wojennej USA. Współpracował również z Instytutem Badań Naukowych Boeninga. Był prezesem Instytutu Statystyki Matematycznej oraz współzałożycielem pierwszej ubezpieczalni społecznej w stanie Waszyngton. W 1962 r. wydał książkę Wprowadzenie do prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej. Z jego nazwiskiem związane są pojęcia: nierówność Birnbauma, nierówność Birnbauma-Marshalla czy też przestrzeń Birnbauma-Orlicza.

Zmarł 15 XII 2000 r. w Seattle.

    

    

Image

Zygmunt Wilhelm Birnbaum (1977)

Wikipedia

Stanisław Mieczysław Mazur

Matematyk, najbliższy współpracownik Stefana Banacha, współtwórca lwowskiej szkoły matematycznej urodził się 1 I 1905 r. we Lwowie. Ochrzczony został 7 V 1905 w parafii św. Andrzeja.

W 1923 r. ukończył gimnazjum we Lwowie; w latach 1923-1926 studiował matematykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza tamże, a następnie w Getyndze i Paryżu. Studiów nie ukończył, ale został zatrudniony jako młodszy asystent na UJK, a w 1932 r. obronił pracę doktorską napisaną pod kierunkiem Stefana Banacha. Do 1935 r. był asystentem II katedry analizy matematycznej i I katedry analizy matematycznej. Od 1935 r. był adiunktem, a od 1936 r. docentem II katedry matematyki Politechniki Lwowskiej. W 1936 r. habilitował się na podstawie pracy O zbiorach i funkcjonałach wypukłych w przestrzeniach liniowych. Od października 1936 r. wykładał matematykę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W okresie okupacji sowieckiej kontynuował pracę naukową. W latach 1939-1941 i 1944-1946 był profesorem nadzwyczajnym, kierownikiem katedry geometrii, a od 1940 r. współpracownikiem Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie. W 1939 r. został deputowanym do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Ukrainy, a od 1940 r. był radnym Lwowskiej Rady Miejskiej. W 1944 r. został członkiem Zarządu Głównego Związku Patriotów Polskich. Lwów opuścił w 1946 r. W latach 1946-1948 był profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, a następnie Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie kierował Katedrą Matematyki, a następnie Katedrą Analizy Matematycznej. W latach 1964-1969 był także dyrektorem Instytutu Matematycznego UW. Od 1969 r. pracował w Instytucie Matematycznym PAN, w 1975 r. przeszedł na emeryturę.

Od 1947 r. był członkiem korespondentem PAU, a od 1952 r. członkiem rzeczywistym PAN. W listopadzie 1949 r. został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina. Znanym wydarzeniem z udziałem Stanisława Mazura było przekazanie przez niego publicznie żywej gęsi (vide foto z gęsią) matematykowi szwedzkiemu, Pero Enflo. Była to nagroda za rozwiązanie problemu 153 z Księgi Szkockiej, dotyczącego istnienia bazy Schaudera w każdej ośrodkowej przestrzeni Banacha.

Żoną Stanisława Mazura była Bronisława z Wysockich (ślub 8 X 1932 r. we Lwowie), z którą miał dwie córki: Krystynę i Barbarę. Odznaczony m.in.: Krzyżem Oficerskim Orderu odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II i I klasy.

Zmarł 5 XI 1981 r. w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

    

Image

Stanisław Mieczysław Mazur

Fot. Wikipedia

Image

Stanisław Mazur i Per Enflo.

Fot. z gęsią w książce Kazimierza Kuratowskiego Pół wieku matematyki polskiej 1920-1970, Książka i Wiedza 1973.

  Zobacz też

Stanisław Marcin Ulam

Stanisław Marcin Ulam, obywatel polski i amerykański (od 1943 r.), był matematykiem i podobnie jak Auerbach przedstawicielem lwowskiej szkoły matematycznej oraz współtwórcą amerykańskiej bomby termojądrowej. Urodził się we Lwowie, 13 IV 1909 r. Pochodził ze zasymilowanej rodziny zamożnego żydowskiego adwokata dr. Józefa Ulama oraz Chany (Anny) Auerbach, córki kupców ze Stryja.

W 1914 rodzina Ulamów opuściła Lwów po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Galicji, i znalazła schronienie w Wiedniu. Ojciec był oficerem sztabowym armii austriackiej. Cztery lata później Ulamowie wrócili do Lwowa. Stanisław Ulam studiował na Politechnice Lwowskiej. Studia skończył jako matematyk; w 1933 r. obronił doktorat. Nie mając większych szans na podjęcie pracy dydaktycznej, wyruszył w dłuższą podróż do Europy Zachodniej, otrzymując propozycje pracy na tamtejszych uniwersytetach. Ostatni raz przebywał w rodzinnym Lwowie latem 1939 r., widząc po raz ostatni ojca (matka zmarła rok wcześniej) i rodzinę. Potem udał się do USA z kilkunastoletnim bratem Adamem. Prawie cała rodzina Ulama zginęła w holokauście. Najważniejszym i najbardziej twórczym w jego życiu był okres (1943-1967), gdy pracował w ramach projektu Manhattan, w ośrodku badań jądrowych w Los Alamos, współpracując z wybitnymi uczonymi (m. in. Robertem Oppenheimerem). W latach 1944-1955 Ulam był jednym z kluczowych twórców programu Orion, w którym opracowywano napęd nuklearny rakiet kosmicznych. Ulam należał także do grupy opracowującej teorię konstrukcji bomby wodorowej.

Zmarł 13 V 1984 r. w Santa Fe, a żona pochowała jego prochy na cmentarzu Montparnasse w Paryżu.

    

    

Image

Stanisław Marcin Ulam

Wikipedia

Image

Politechnika Lwowska (przed 1939)

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Manfred Lachs

Prawnik i dyplomata, sędzia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Urodził się 21 IV 1914 r. w Stanisławowie, w rodzinie prawnika Ignatza Lachsa i Süssel Hamer. Po ukończeniu gimnazjum w Stanisławowie uczył się w latach 1932-1934 w Akademii Konsularnej w Wiedniu, później studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 1937 r. uzyskał tytuł doktora praw. Wybuch wojny zastał Lachsa w Wielkiej Brytanii - w latach 1938-1939 studiował na Uniwersytecie Cambridge i w London School of Economics. W 1943 r. wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, ale został oddelegowany do biura dokumentującego zbrodnie wojenne powołanego przy Ambasadzie RP w Londynie. Po zakończeniu wojny powrócił do Polski i w latach 1946-1947 był radcą prawnym polskiej delegacji na konferencję pokojową w Paryżu (1946 r.), a do 1960 r. Dyrektorem Departamentu Prawno-Traktatowego w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Lachs władał biegle językami: angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim, co pozwalało mu reprezentować Polskę na forach międzynarodowych – w 1951 r. występował jako rzecznik naszego kraju przed Trójstronnym Trybunałem Arbitrażowym w Brukseli w sprawie złota zagrabionego przez Niemcy podczas II wojny światowej.

W latach 1967-1993 Manfred Lachs był, najdłużej w historii tej instytucji, sędzią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze, a w latach 1973-1976 jego przewodniczącym.

Równolegle zajmował się dydaktyką, od 1952 r. jako profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Warszawskim, a w latach 1980 do 1993 jako wykładowca Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego. Naukowo zainteresował się prawem wykorzystania przestrzeni kosmicznej, co zaowocowało opracowaniem Prawo przestrzeni kosmicznej w 1972 r. Jego imieniem został nazwany międzynarodowy konkurs prawa kosmicznego „Manfred Lachs Moot Court” oraz powołane w 2007 r. przy Uniwersytecie Warszawskim Polskie Centrum Prawa Kosmicznego.

Lachs był członkiem Polskiej Akademii Nauk, wielu zagranicznych towarzystw naukowych, posiadał liczne doktoraty honorowe i odznaczenia. W 1975 r. został laureatem nagrody Organizacji Narodów Zjednoczonych dla wyróżniającego się prawnika „Wybitny Prawnik Świata”.

Manfred Lachs zmarł 14 I 1993 r. w Hadze, został pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie. Jako jedyny z rodziny przeżył Holocaust.

    

    

Image

Manfred Lachs

Fot. Wikipedia

Ludwik Bazylow

We Lwowie, 14 IV 1915 r. urodził się Ludwik Bazylow – historyk, badacz dziejów Europy Wschodniej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowej Akademii Politycznej. Ludwik Bazylow zapisany został do ksiąg Kapelanii Nosocomia (Szpital Powszechny) jako syn Jana Bazylowa, wyrobnika zamieszkałego we Lwowie i Katarzyny Plukas pochodzącej ze Stawczan k. Gródka.

Przed wojną ukończył studia historyczne i polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1939 r. otrzymał w tej uczelni tytuł doktora historii na podstawie pracy: Starania Stefana Batorego o koronę polską. W czasie wojny Bazylow wyjechał do Wrocławia, gdzie na tamtejszym uniwersytecie wykładał do 1952 r., a następnie przeniósł się do Warszawy na Uniwersytet Warszawski. Jego dorobek naukowy obejmuje kilkaset pozycji, które dotyczą głównie historii Rosji, dziejów Słowiańszczyzny oraz historii powszechnej, m. in. Siedmiogród a Polska (1967); Dzieje Rosji 1801-1917 (1971); Historia Rosji (2 tomy, 1983); Polacy w Petersburgu (1984); Historia nowożytnej kultury rosyjskiej (1986).

Ludwik Bazylow zmarł 17 I 1985 r. w Warszawie i pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C39, 4, 7).

   

Image

Ludwik Bazylow

IH UW

Adam Bruno Ulam

Adam Bruno Ulam, obywatel polski i amerykański (od 1939 r.), politolog i historyk, sowietolog, profesor Uniwersytetu Harvarda, brat Stanisława Ulama, urodził się 8 IV 1922 r. we Lwowie przy ul. Kołłątaja 12. Po uzyskaniu świadectwa maturalnego, wraz z bratem, opuścił Polskę (tuż przed wybuchem wojny) emigrując do Stanów Zjednoczonych. Całą rodzina Adama, pozostała w Polsce została zamordowana w czasie wojny. Adam Ulam w roku 1939 r. uzyskał obywatelstwo amerykańskie i dwukrotnie próbował wstąpić do armii amerykańskiej, za każdym razem bezskutecznie. Studiował na Brown University i krótko wykładał na Uniwersytecie Wisconsin-Madison.

W latach 1944-1947 studiował na Uniwersytecie Harvarda, tam także uzyskał doktorat z filozofii pod kierunkiem Williama Yandella Elliotta za pracę Idealizm i rozwój angielskiego socjalizmu. W 1947 r. został członkiem wydziału na Harvardzie, otrzymał etat w 1954 r. i aż do przejścia na emeryturę (1992 r.) był profesorem historii i nauk politycznych Gurneya. Od r. 1959 profesor Uniwersytetu Harvarda w Cambrigde. Ulam jest autorem wielu książek i artykułów poświęconych przede wszystkim sowietologii, kremlinologii i zimnej wojnie. Jego najbardziej znaną publikacją jest Ekspansja i współistnienie: Historia sowieckiej polityki zagranicznej, 1917-1967, wydana w 1968 r. Jego dwie prace: Lenin and the Bolsheviks: the intellectual and political history of the triumph of communism in Russia (1975) i Stalin: the man and his era (1987) są uznawane na arenie międzynarodowej jako standardowe biografie Włodzimierza Lenina i Józefa Stalina.

Adam Ulam zmarł 28 III 2000 r. w Cambrigde, w stanie Massachusetts i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Auburn.

    

    

Image

Adam Bruno Ulam

Wikipedia

Zobacz też