W sobotę 8 kwietnia 1525 r. w Krakowie, w przeddzień niedzieli palmowej, Jerzy, margrabia brandenburski i Fryderyk, książę legnicki i brzeski, ogłosili warunki zgody i umowy (concordiam et contractum) kończącej konflikt zbrojny pomiędzy Zygmuntem I, królem polskim, a Albrechtem, margrabią brandenburskim i wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego. Dokument ten w historiografii nazywany jest „Traktatem Krakowskim”. Tekst określał status ziem pruskich jako lenna polskiego, prawa i obowiązki margrabiów brandenburskich (Albrechta i jego trzech braci: Jerzego, Kazimierza i Jana) jako dziedziców lenna, prawa i obowiązki poddanych, zasady obowiązujące kupców, w tym zasady postępowania z majątkiem rozbitków morskich i in.

W powszechnym odczuciu istotą ostatniego konfliktu Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim w latach 1519-1521 była odmowa złożenia przez Albrechta, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego hołdu – przysięgi lennej królowi polskiemu z racji zwierzchności króla polskiego nad terytorium przyjętego w lenno księstwa (Prusy Zakonne). Takie rozwiązanie było wymagane postanowieniem pokoju toruńskiego z 1466 r. Co, jak przyznał po latach jego główny negocjator, legat papieski, biskup Rudolf von Rüdesheim, nie było do końca jasno sprecyzowane, zwłaszcza w kwestii zwierzchnictwa papieskiego nad Zakonem i terytorium zakonnym. W pierwszym ćwierćwieczu obowiązywania tego pokoju (1469-1493) pięciu kolejnych mistrzów złożyło taki hołd. Trzeba jednak pamiętać, że już poprzedni, inny powinowaty polskiego króla (a dokładniej kolejnych królów, braci: Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta) przysięgi nie złożył. W 1496 r. 18-letnia wówczas księżniczka Barbara Jagiellonka (1478–1534) została żoną księcia Jerzego Brodatego, syna Albrechta Odważnego Wettyna, księcia Saksonii, margrabiego Miśni. W dwa lata później jej szwagier, młodszy brat Jerzego, Fryderyk Wettyn (1473-1510) został przyjęty do zakonu i wybrany wielkim mistrzem krzyżackim (1498–1510, a jako książę Rzeszy, Fryderyk, nie miał zamiaru składać przysięgi wierności królowi polskiemu wymaganej pokojem toruńskim. Sytuacja się powtórzyła gdy 11 lutego 1511 r. wybrany został Albrecht odmawiający realizacji postanowień pokoju toruńskiego. Początkowo konflikt próbowano rozwiązać rożnymi sposobami dyplomatycznym (w tym podczas zjazdu wiedeńskiego w 1515 r., w którym uczestniczyli: cesarz rzymski - Maksymilian I Habsburg, król Polski i wielki książę Litwy - Zygmunt I, król Czech i Węgier (brat Zygmunta) - Władysław II Jagiellończyk). Gdy jednak nie doprowadziło to do złożenia przysięgi, w grudniu 1519 r. wybuchła wojna.

Negocjacje

W grudniu 1524 r. członkowie zakonu krzyżackiego zebrani na landtagu w Królewcu, upoważnili Erharda, biskupa pomezańskiego i Fryderyka von Heydeck, prokuratora piskiego do pertraktacji w sprawie pokoju między Zygmuntem, królem polskim, a Albrechtem, wielkim mistrzem zakonu. W lutym 1525 r. w Szczecinie został wynegocjowany układ z Henrykiem, księciem meklemburskim i osobny z książętami szczecińskimi Jerzym I i Barnimem IX. Dotyczył on wsparcia militarnego w razie agresji zakonu krzyżackiego w Prusach lub Joachima, margrabiego brandenburskiego. Celem umowy było także wywarcie dodatkowej presji na Albrechta. 2 marca w Kluczborku (książę z orszakiem przemieszczał się na Śląsk, do Bytomia) Albrecht, wielki mistrz, udzielił pełnomocnictwa Jerzemu, margrabiemu brandenburskiemu i Fryderykowi, księciu legnickiemu i brzeskiemu, do reprezentowania go w związku z długotrwałym konfliktem z królem polskim. Mediacje te w ciągu miesiąca doprowadziły do zgody zawartej w Krakowie 8 kwietnia 1525 r. pomiędzy Zygmuntem I a Albrechtem.

Dokument z 8 kwietnia 1525 r.

Mówiąc o tym dokumencie, a szerzej także o wydarzeniu, zacząć trzeba od banalnego stwierdzenia. Patrząc nań - a jest to jeden z dwóch istniejących egzemplarzy - dziś, prawie 500. lat później widzimy zupełnie inaczej tamtą rzeczywistość, niż ci, którzy byli uczestnikami tego, co się wówczas działo. Na to by spróbować spojrzeć ich oczami – a będzie to z konieczności spojrzenie uproszczone – powinniśmy zwrócić uwagę na co najmniej trzy warstwy:

   
• Pierwsza może być określona dynastyczną, choć łatwiej powiedzieć rodzinną.
   
• Drugą jest sytuacja polityczna na początku trzeciej dekady XVI w., a zwłaszcza pokój, który powinien panować „między chrześcijańskimi władcami”, co szczególne, choć nie w kontekście kolejnego punktu, w negocjacjach nie widać przedstawiciela Rzymu – legata, bo go nie było.
   
• Kolejna warstwa wiąże się z poprzednią i jest równie złożona; to kwestia odnowy w duchu Ewangelii, nazywana początkami reformacji (reformatio to właśnie odnowa) po wystąpieniu doktora Marcina Lutra w 1517 r. (choć w istocie jej początki sięgają znacznie głębiej w czasie). Mówi się też o sekularyzacji, choć to termin pochodzący z XVII w.