MARCIN LUTER

Równolegle z negocjacjami pokojowymi w Toruniu (kwiecień 1521 r.), odbywał się sejm Rzeszy w Wormacji. W trakcie jego obrad nie udało się skłonić augustiańskiego zakonnika, doktora teologii Marcina Lutra do odwołania jego twierdzeń. Luter - protegowany elektora saskiego Fryderyka III Wettyna (Friedrich der Weise von Sachsen), który wyjednał mu u cesarza elekta nietykalność, wyjechał z Wormacji do książęcego zamku w Wartburgu i tam rozpoczął tłumaczenie Nowego Testamentu na język niemiecki. Karol V 8 maja wydał edykt wormacki - Die Reichsacht gegen D. Martin Luther : das Wormser Edikt vom 8. Mai 1521 - zakazujący czytania i rozpowszechniania pism Marcina Lutra i skazujący go na banicję. Po latach w klasztorze w Yuste, już po abdykacji, Karol V miał żałować udzielenia gwarancji nietykalności.

Pewne działania podejmowane były już wcześniej przeciw nauczaniu Marcina Lutra i to także na terenach władztwa króla Zygmunta I. Znane jest pismo królewskie z 3 maja 1520 r. skierowane do miast pruskich zakazujące przywożenia, sprzedawania, posiadania i używania jego książek (pewnie chodziło o drukowanie jego kazań) oraz edykt toruński króla Zygmunta I z 24 lipca 1520 r, powtórzony na sejmie w Krakowie 7 w marcu 1523 r.

Jednak w Gdańsku dopiero 13 lipca 1522 r. pierwsze kazanie wygłosił Jakub Hegge, propagator odnowy w duchy Ewangelii i nauk Marcina Lutra. W tym też czasie przychylny temu nurtowi okazał się Fryderyk, książę legnicki i brzeski i starosta Dolnego Śląska, a teolog i kaznodzieja Kaspar Schwenckfeld w korespondencji z czerwca 1522 r. pisał, że był on „patronem ewangelicznej reformacji”. Nie były to jeszcze działania oficjalne, ale wśród duchownych ewangeliczne podejście stawało się powszechne. W odniesieniu do Śląska nie bez znaczenia była żywa tu jeszcze tradycja husytyzmu.

W 1522 r. kontakt z Marcinem Lutrem nawiązał margrabia brandenburski Jerzy, a sam Albrecht spotkał się z nim w roku następnym. Za radą duchownego w listopadzie 1523 r., Albrecht zdecydował się zrezygnować z urzędu wielkiego mistrza i przekształcić państwo krzyżackie w księstwo świeckie. Takie rozwiązanie oznaczało, że nie będzie już możliwe zawarcie/przedłużenie kolejnego rozejmu, jak w 1521 r., z poparciem papiestwa i cesarstwa.

W Boże Narodzenie 1523 r. pierwsze kazanie ewangeliczne w katedrze w Królewcu wygłosił dotychczasowy biskup sambijski (i członek zakonu krzyżackiego) Jerzy von Polentz, oficjalnie wprowadzając odnowę w duchu Ewangelii i pierwszą oficjalnie uznaną przez Marcina Lutra strukturę tego Kościoła w Europie.