„Ustawa Rządowa”, 3 maja 1791 r.

Od rana w dzień trzeciego maja napełniła izbę sejmowych obrad ciekawa publiczność. Na odgłos, iż konstytucja dnia tego podaną. ma być sejmowi, biegł każdy dowiedzieć się, jaki jego i Ojczyzny los będzie. Niespokojny o dobrych, przerażony ciągłemi złych przegrażaniami, zatrwożony wiszącem nad krajem niebezpieczeństwem, wacha! się obywatel między bojaźnią. i nadzieję, niecierpliwie oczekując chwili, która tę srogą rozwiązać miała niepewność. Większa część jednak publiczności, zabrane już miejsca w izbie znalazłszy, napełniła zamkowe sianie, schody i przysionki. Tu przepomnieć nie należy, iż zawczasu szermierze (akcji moskiewskiej. wyznaczone sobie od naczelników miejsca w izbie sejmowej zabrali. Dozwolono im tego, niby na ten krok nie bacząc ; lecz w krótce te różne kupki tak się otoczone znalazły ludźmi, których gorliwość i odwaga doświadczoną byk, iż poznały, że im nie tylko gwałt, ale nawet pozór jego dozwolonym nie będzie. I ta w rzeczy jedyna dnia tego była ostrożność, nie dopuścić w izbie obrad publicznych żadnej nieprzyzwoitej sceny, któraby świętość dnia tego skazić mogła.

„O ustanowieniu i upadku konstytucyi polskiej 3 maja 1791”

Obrady Sejmu Czteroletniego rozpoczęły się w sprzyjającej sytuacji międzynarodowej. Między innymi wybuchła wojna rosyjsko-turecka (1787), wycofano wojska rosyjskie z Rzeczypospolitej. Nastąpił też spadek poparcia dla orientacji prorosyjskiej oraz dostrzeżono przeciwwagę dla wpływów rosyjskich w polityce zbliżenia z Prusami.

Na Sejmie przeprowadzone zostały ważne reformy ustroju, zasadnicze dla umocnienia państwa i zmierzające do zrzucenia kurateli rosyjskiej oraz ochrony niepodległości. Należały do nich między innymi: reforma wojskowa (zwiększenie liczebności armii), podatkowa, ustrojowa (ustawa o miastach, Konstytucja 3 Maja), sądowa. Ostatnim wielkim dziełem legislacyjnym Sejmu Czteroletniego było Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów – ustawa modyfikująca zasady unii polsko-litewskiej zachowująca jednak federacyjny charakter Rzeczypospolitej.

Konstytucja 3 Maja uchwalona została z zastosowaniem uproszczonej procedury (w pierwszym czytaniu) na burzliwej, ponad siedmiogodzinnej sesji, w której uczestniczyło jedynie 182 sejmujących. „Ustawę Rządową” przyjęto przez aklamację. Jednak, jak ustalili później historycy, zwolennikami Konstytucji było wśród nich 110, a przeciwnikami 72 uczestników sesji. Natychmiast po jej uchwaleniu król Stanisław August Poniatowski zaprzysiągł Konstytucję. Następnie sejmujący wraz z królem i marszałkami sejmu udali się do kolegiaty św. Jana Chrzciciela (obecna Katedra na Starym Mieście) w celu złożenia przysięgi.