Dokumenty

• 1

  Egzemplarz informacji rozsyłanej przez „ Komitet Uroczystego Obchodu Rocznicy 3 Maja” o planowanej organizacji pochodu do różnych podmiotów życia społecznego (wraz z odręczną odpowiedzią niezidentyfikowanej organizacji udzieloną 25 kwietnia),
  21 IV 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 695

• 2

  Odpowiedź Zarządu Krajowego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy skierowana do Komitetu organizującego obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, w której informują, że nie wezmą udziału w pochodzie,
  18 IV 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 58

• 3, 3a,

  Odpowiedź Aleksandra Manczarskiego, prezesa Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, do „Komitetu Uroczystego Obchodu Rocznicy 3 Maja”, w której informuje o planowanym udziale w uroczystości wychowanków i kadry pedagogicznej,
  27 IV 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 621-622

• 4

  Odpowiedź Piotra Ambroziewicza, starszego Zgromadzenia Drukarzy Warszawskich w imieniu władz cechu, skierowana do „Komitetu Uroczystego Obchodu Rocznicy 3 Maja”, w której informuje o udziale członków Zgromadzenia w pochodzie w dniu 3 maja 1916 r.,
  28 IV 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego,1198, s. 489

• 5

  Zdjęcie grupy członków Stowarzyszenia Chrześcijańskiego Oficjalistów Handlowych i Przemysłowych w Warszawie, biorących udział w pochodzie narodowym 3 maja 1916 r.,
  3 V 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 773

• 6, 6a, 6b, 6c, 6d,

  Egzemplarz numeru nadzwyczajnego tygodnika „Echo Pragi. Organ tygodniowy Pragi i przedmieść” z dnia 3 maja 1916 r., poświęconego w całości obchodom rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja,
  3 V 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 696-703

• 7, 7a, 7b, 7c, 7d,

  Fragment czasopisma satyrycznego „Diabeł” [nr 10 z 3. V 1916 r.], zawierający nawiązanie poprzez postać Wojciecha Bartosa [Wojciecha Bartosa–Głowackiego] do wydarzeń z okresu schyłku I Rzeczypospolitej i manifestacji narodowej z dnia 3 maja 1916 r., wskazujący jednocześnie na profil ideowy czasopisma.
  3 V 1916 r., Warszawa
  AGAD, Zbór Ewangelicko-Augsburski 583, s. 464

Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915 r. w kolejnych miesiącach doszło za zgodą nowego okupanta do gwałtownego rozwoju prasy w języku polskim. Poza licznymi gazetami komentującymi na poważnie rozwój sytuacji na ziemiach polskich i na świecie, popularność zyskiwały czasopisma satyryczne. Jednym z nich był ukazujący się od 1916 r. „Diabeł”. Było to czasopismo satyryczno-rozrywkowe, w którym wyśmiewano Rosję i jej stronników, endeków, wychwalając jednocześnie przewagi niemieckiego oręża. Główną postacią związaną z czasopismem był Wacław Pobóg-Pabudziński. Również to czasopismo, poświęciło specjalne wydanie wydarzeniom z 3 maja 1916 r., choć zawarte w nim treści miały inny charakter niż w pozostałych gazetach. Odwoływało się wszak do powszechnie rozpoznawanego przez Polaków „wzorca kulturowego”.
„Diabeł” był czasopismem efemerycznym. Swoją nazwą nawiązywał do ukazującego się w 1913 r. tygodnika „Diabeł Warszawski”, również będącego pismem satyryczno-humorystycznym, którego redaktorem był Adam Witold Koszutski.
• 8, 8a, 8b, 8c, 8d, 8e, 8f, 8g, 8h, 8i,

  Broszura z tekstem kazania pt. „1791-1916. Cześć Polsce, Cześć!” wygłoszonym w kościele ewangelicko-augsburskim w Warszawie dnia 3 maja 1916 r., w 125. rocznicę Konstytucji 3 Maja, przez ks. Feliksa Gloeha [wydrukowana za pozwoleniem cenzury niemieckiej],
  11 V 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 716-730

• 9, 9a

  Raport Stanisława Śliwińskiego przesłany Stanisławowi Patkowi, w którym informuje o porządku, w jakim stawiły się i maszerowały stronnictwa polityczne w uroczystym pochodzie w dniu 3 maja 1916 r. (wraz z planem uszeregowania stronnictw na ulicach warszawskiego Starego Miasta),
  12 V 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 75-77

• 10, 10a

  Relacja przesłana przez Biuro Naczelnika Milicji Miejskiej m. st. Warszawy na ręce Stanisława Patka, opisująca udział plutonu honorowego Milicji „w uroczystym pochodzie narodowym ku uczczeniu 125-ej rocznicy Konstytucji 3-go Maja”,
  25 V 1916, Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 67-68

• 11

  Zdjęcie księcia Franciszka Radziwiłła w mundurze Naczelnika Milicji Miejskiej miasta stołecznego Warszawy, zamieszczone na łamach tygodnika „Świat” w numerze 19, poświęconym niemal w całości 125. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
  6 V 1916 r., Warszawa
  AGAD, Zbór Ewangelicko-Augsburski 583, s. 489

Milicja Miejska miasta stołecznego Warszawy była płatną, zawodową i uzbrojoną w broń białą polską służbą policyjną powstałą oficjalnie 1 lutego 1916 r. Stworzono ją z powstałej jeszcze pod władzą rosyjską w końcu lipca 1915 r. Straży Obywatelskiej, działającej na zasadzie honorowej, bezpłatnej służby bezpieczeństwa. W Komendanturze Straży od początku działał książę Franciszek Radziwiłł. Szybkie zainstalowanie się w zajętej Warszawie niemieckich organów policyjnych spowodowało gwałtowne zmniejszenie początkowego dużego znaczenia Straży. Władze niemieckie usiłowały zlikwidować całkowicie formację jaką była straż, jednak ks. Radziwiłł (wywodzący się z linii pokrewnej niemieckim Hohenzollernom) podsunął gubernatorowi Beselerowi pomysł przekształcenia jej w zawodową Milicję Miejską. Służbę tę powołano „dla czuwania nad bezpieczeństwem stolicy i mieszkańców”, zaś jej naczelnikiem został właśnie książę Franciszek Radziwiłł. Służba liczyła około 2 000 funkcjonariuszy. Otrzymali oni mundury wzorowane na ułańskich i broń w postaci szabel.
Mimo że Milicja Miejska pełniła jedynie rolę instancji pomocniczej dla niemieckich władz policyjnych i wojskowych, to stała się kuźnią kadr dla utworzonej już w niepodległej Polsce w 1919 r. Policji Państwowej.
• 12, 12a

  Pismo Zarządu Głównego Narodowego Związku Robotniczego do Zarządu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, informujące o przesłaniu egzemplarza odznaki organizacji używanej podczas pochodu 3 maja 1916 r. (wraz z odznaką),
  b.d., Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, s. 795-796

Narodowy Związek Robotniczy był organizacją polityczną polskich robotników założoną w 1905 r. i mającą swoje struktury na terenach i pozostającego pod władzą rosyjską Królestwa Polskiego. Chociaż wywodził się z ruchu narodowo-demokratycznego (endeckiego), to w wyniku różnic na tle stosunku do Rosji i niechęci do taktycznego sojuszu endeków z Rosją, jego działacze zerwali współpracę z nurtem narodowo-demokratycznym. W 1908 r. działacze NZR wyraźnie opowiedzieli się przeciw Rosji, co pchnęło ich do współdziałania z innymi partiami i grupami politycznym nastawionymi antyrosyjsko (tzw. nurt irredenty polskiej) przed wybuchem I wojny światowej. Narodowy Związek Robotniczy stał się w 1911 r. członkiem platformy politycznej jaką była Konfederacja Polska, zaś w 1912 r. członkiem Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, grupującej wszystkie partie polityczne z Królestwa Polskiego i Galicji, chcące działać wspólnie przeciw Rosji, i liczącej na wybuch ogólnoeuropejskiego konfliktu zbrojnego. Porozumieniu temu podporządkowały się organizacje paramilitarne: Związek Strzelecki, Towarzystwo „Strzelec” i Polskie Drużyny Strzeleckie. Drogę do niepodległości widziano w zbrojnej walce przeciwko Rosji, podjętej w momencie konfliktu pomiędzy zaborcami (w końcu 1913 r. z nazwy zniknął człon „Tymczasowa”). Każda z organizacji politycznych miała jednak w ramach KSSN pełną samodzielność w sprawach realizacji programów społecznych. Działacze NZR stali się więc przed wybuchem I wojny światowej współarchitektami czasowego porozumienia pomiędzy dwoma nurtami niepodległościowymi: socjalistycznym i narodowym. Po wybuchu wojny w 1914 r. działacze Narodowego Związku Robotniczego włączyli się czynnie w niepodległościowe działania polityczne, zarówno te podejmowane w Galicji, a przede wszystkim w Królestwie Polskim (Łódź, Warszawa, Zagłębie Dąbrowskie) w ramach Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych (od sierpnia 1915 r.). Wreszcie, już po zajęciu całości terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie, Narodowy Związek Robotniczy wszedł w skład grupującego lewicę niepodległościową Centralnego Komitetu Narodowego, powołanego do życia w Warszawie w grudniu 1915 r.
Najbardziej znaczącymi działaczami NZR w dobie I wojny światowej byli Marian Rapacki, Władysław Malangiewicz i Jan Stanisław Jankowski (będący w okresie II wojny światowej Delegatem Rządu na Kraj).
• 13

  Proporczyk-odznaka z hasłem „Wolność-Całość-Niepodległość” należący do członka Stronnictwa Narodowo-Radykalnego biorącego udział w pochodzie 3 maja 1916 r.,
  b.d., Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, poz. X

Stronnictwo Narodowo-Radykalne było utworzonym przed I wojną światową ugrupowaniem politycznym inteligencji z terenu Królestwa Polskiego. Krytykowało ono jeszcze przed wybuchem wojny orientujących się na współpracę z Rosją narodowych demokratów (endeków). Jednak już po wybuchu wojny w 1914 r. i powołaniu do życia na terenie Królestwa Polskiego Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych, będącego reprezentacją polityczną ugrupowań współdziałających z działaczami polskimi z Galicji, jego działacze nie zdecydowali się na jednoznaczne poparcie wymierzonego w Rosję Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. SN-R współtworzyło od końca 1914 r. na terenie Królestwa Polskiego tzw. Blok Centrum, który mimo rysującej się przewagi militarnej państw centralnych (Niemiec i Austro-Węgier) wobec Rosji, uważał jednak jednoznaczne opowiedzenie się po ich stronie za przedwczesne. Godząc się z ideą wspólnej reprezentacji politycznej zaboru rosyjskiego, Stronnictwo Narodowo-Radykalne, nie chciało się jednak opowiedzieć przeciwko Rosji. Dopiero zajęcie Warszawy przez wojska niemieckie w sierpniu 1915 r. i jasne wyklarowanie się nowej sytuacji politycznej skłoniło działaczy SN-R do szukania porozumienia z lewicą niepodległościową (zorganizowaną w ramach Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych). Jednak dopiero po pochodzie z 3 maja 1916 r. SN-R nawiązało większą współpracę z Centralnym Komitetem Narodowym w Warszawie.
Najbardziej znaczącymi reprezentantami środowiska Stronnictwa Narodowo-Radykalnego byli Stanisław Patek i Eugeniusz Śmiarowski.
• 14

  Kokarda uczestnika manifestacji narodowej z 3 maja 1916 r. należąca do członka władz Towarzystwa Doraźnej Pomocy Lekarskiej [w środku kokardy brak srebrnego żetonu w kształcie sześcioramiennej gwiazdy z krzyżem w środku],
  b.d., Warszawa
  AGAD, Zb. z Muzeum Narodowego, 1198, poz. I