Chęć bliższego poznania własnych przodków staje się coraz powszechniejsza, czego wyrazem są powtarzające się zapytania, kierowane do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Rosnące zainteresowanie nie tylko szlacheckimi przodkami stało się impulsem do opracowania dwóch zestawień – osób niewylegitymowanych oraz pozbawionych szlachectwa.
Obydwa powstały na podstawie korespondencji, jaką prowadziły urzędy państwowe w sprawach wymienionych w pismach osób. Korespondencja ta znajduje się w zespole nr 423 noszącym nazwę Deputacja Szlachecka i Kancelaria Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej. Są w nim przechowywane akta wytworzone przez kancelarię Deputacji – urzędu gubernialnego reprezentującego szlachtę. Zadaniem Deputacji było rozpatrywanie i opiniowanie podań o przyznanie szlachectwa dziedzicznego i osobistego. Deputacja prowadziła cztery rodzaje ksiąg: 1) szlachty dziedzicznej przed ogłoszeniem praw; 2) szlachty dziedzicznej po ogłoszeniu praw; 3) szlachty osobistej oraz 4) księgi genealogiczne.
Akta, na podstawie których sporządzono wykazy w większości zostały spisane w języku polskim, część dokumentacji stanowią kopie ukazów Rządzącego Senatu w języku rosyjskim. Stopień szczegółowości zapisów dotyczących poszczególnych osób jest bardzo zróżnicowany. Zależy on od stopnia sumienności urzędników, od tego, z jaką szczegółowością urzędnicy przekazywali sobie informacje. Akta zawierają pisma, jakie w latach 1831-1853 oraz 1861-1866 wymieniały pomiędzy sobą: Heroldia Królestwa Polskiego, Deputacja Szlachecka Guberni Warszawskiej, magistrat m. Warszawy, Rząd Gubernialny Warszawski, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Sekretariat Stanu przy Radzie Stanu Królestwa Polskiego, sporadycznie również inne urzędy. W wielu sprawach dołączone są także kopie ukazów, przekazywane z Senatu Rządzącego do Sekretariatu Stanu. W kopiach ukazów opis popełnionego przestępstwa jest znacznie bardziej szczegółowy, niż w korespondencji urzędowej.
Większość korespondencji dotyczy jednej lub najwyżej kilku osób. Jednostka archiwalna o sygnaturze 269, oprócz korespondencji w sprawach jednostkowych, zawiera także sześć zbiorczych zestawień osób przesłanych przez Heroldię Królestwa Polskiego do Deputacji Szlacheckiej „dla wiadomości i zastanowienia się”(!). Odnosiło się to do „list wychodźców polskich, którzy z Najwyższego Rozkazu [tj. na mocy łaski cesarza] uzyskali przebaczenie i dozwolenie powrócenia do Kraju, bez zwrotu wszakże skonfiskowanego na Skarb majątku oraz bez przywrócenia praw szlachectwa, jeśli takowego dawniej używali”.
Pierwszy z prezentowanych wykazów obejmuje osoby, które zwracały się o potwierdzenie swego szlachectwa, lecz nie zdołały go wystarczająco udokumentować. Prawo o szlachectwie w Królestwie Polskim, ustanowione przez Mikołaja I 25 czerwca / 7 lipca 1836 r. zawierało rozdział pt. O sprawdzaniu dowodów szlachectwa, zapisywaniu szlachty w księgi tym końcem (!) po Województwach ustanowione i o aktach stanu szlacheckiego. Proceduralne wymogi przewidziane przy udowadnianiu szlachectwa były trudne do spełnienia nawet dla osób, które wypełniały kryteria. Urzędnicy Heroldii Królestwa Polskiego rozpatrywali wnioski o potwierdzenie szlachectwa na podstawie przedłożonych dokumentów. Wiele osób takowych nie posiadało, a swoją wiedzę o posiadaniu praw stanu szlacheckiego czerpały one z rodzinnych tradycji i ugruntowanego wśród szlacheckich sąsiadów „powszechnego przekonania”.
Drugie zestawienie to wykaz osób, które miały udokumentowany swój szlachecki status, lecz utraciły go wskutek własnych czynów. Prawa szlacheckie można było utracić na mocy zatwierdzonego przez cesarza wyroku sądowego za dokonane przestępstwo. Wbrew dość rozpowszechnionemu przekonaniu, nie zawsze Polacy byli przez sądy rosyjskie pozbawiani szlachectwa za działalność polityczną. Nierzadkie były przypadki przestępstw pospolitych, jak oszustwo czy kradzież.
Osoby pozbawione szlachectwa w zdecydowanej większości nie są bliżej znane. Wyjątek w tym względzie stanowią dwaj dyrektorzy Banku Polskiego, którzy dopuścili się nadużyć podczas sprawowaniu urzędu: Józef Gabriel Lubowidzki oraz Henryk Łubieński. Przeważnie rodzaj przestępstwa został w zachowanej korespondencji urzędowej bliżej określony, jednak zdarzają się też bardzo lakoniczne i wieloznaczne wpisy typu „różne przewinienia” lub nawet „złe prowadzenie się”. Przy sporządzaniu wykazu stosowano określenia używane w aktach, stąd np. działalność niepodległościowa określana jest różnie: przestępstwo polityczne, udział w powstaniu, udział w polskim buncie, udział w rokoszu, przewinienia polityczne. Niekiedy osoby zainteresowane potwierdzeniem szlachectwa nie były w stanie dostarczyć wymaganych dokumentów, zagubionych przez nieuwagę czy niedbałość.
Oba wykazy nie są niestety wolne od nieścisłości. W znacznej mierze wynikają one z dość niekiedy niedbałego prowadzenia korespondencji przez urzędników (niekonsekwencje w pisowni nazwisk i nazw miejscowych, błędy w przynależności administracyjnej miejscowości). O niestaranności urzędników najdobitniej świadczą dwa przykłady: Dzierożyński Anastazy, który w aktach występuje jako „mieszkaniec m. Warta” oraz „mieszkaniec m. Warka” oraz Dembiński Maciej, określany jako „burmistrz m. Rawa” oraz „burmistrz m. Grójec”. Pisownia nazwisk bywa niekonsekwentna, formy oboczne podane zostały w nawiasach. Przy sporządzaniu spisu nazwy miejscowości były weryfikowane przy pomocy dwóch wydawnictw: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1-15, wyd. Warszawa 1880-1914 oraz Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona, t. 1-2, wyd. Warszawa 1827. Nie wszystkie wątpliwości udało się wyjaśnić, co zostało zaznaczone w wykazie za pomocą gwiazdki (znak graficzny: * ).
Wykaz osób wylegitymowanych zawiera publikacja Elżbiety Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2000