Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji działał od czerwca do grudnia 1809 r. na terenie tzw. Galicji Zachodniej, zdobytym przez armie polską pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego (w dokumentach, które były wystawiane przez Rząd Centralny lub go dotyczyły, występują różne wersje pełnej nazwy rządu. Spotykamy m. in. nazwy: Rząd Centralny Wojskowy pod protekcją Cesarza i Króla Napoleona Wielkiego Tymczasowo Postanowiony, Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obydwóch Galicjów, Rząd Wojskowy Centralny Tymczasowy Obydwóch Galicyj pod protekcją Najjaśniejszego cesarza i Króla Wielkiego Napoleona.). Sprawa zarządzania wyzwolonymi okręgami Galicji wyłoniła się na przełomie kwietnia i maja 1809 r. północnej Galicji. Książę Józef przystąpił do modyfikacji dotychczasowej administracji poprzez powoływanie nowych instytucji. Pierwszymi prowizorycznymi władzami polskimi w poszczególnych cyrkułach były komisje obywatelskie i urzędy tzw. dozorców. Zorganizowano także administrację wojskową, która zajmowała się kwestią dostaw dla armii. Intendentem na Galicję Poniatowski mianował Rajmunda Rembielińskiego. Dyktatorski sposób rządzenia w krótkim czasie zraził do intendenta galicyjskie społeczeństwo. Ciągle otwartą pozostawała natomiast kwestia ustanowienia zarządu cywilnego. 26 V 1809 r. Poniatowski mianował dyrektorem cywilno-wojskowym Andrzeja Horodyskiego. Pod koniec maja 1809 r. wojska polskie opanowały Lwów – stolicę obu prowincji galicyjskich, gdzie miały swoją siedzibę austriackie władze polityczno-administracyjne z Landes Gubernium na czele. Precyzyjne uregulowanie sposobu funkcjonowania administracji stało się kwestią zasadniczą. Istotne kroki w tej kwestii przedsięwziął gen. Aleksander Rożniecki, który 27 V 1809 r. utworzył tzw. rząd doradczy przy Gubernium Krajowym. Władza tego rządu miała się rozciągać nie tylko na poszczególne cyrkuły, ale na całą wyzwoloną prowincję. Na początku czerwca 1809 r. książę Józef przystąpił do nadania polskiej administracji w wyzwolonej prowincji from bardziej dojrzałych. Na mocy rozkazu organizacyjnego naczelnego wodza wydanego w Trześni 2 VI 1806 r. powstał „Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy obydwóch Galicji pod protekcją Najjaśniejszego Cesarza i Króla Napoleona Wielkiego”.
Rząd Centralny przejął funkcje austriackiego Gubernium we Lwowie, a zatem cała administracja wewnętrzna została oddana w jego ręce. Wiązało się to z ograniczeniem roli intendentury do spraw bezpośrednio dotyczących potrzeb armii. Rozkazem z 2 VI 1809 r. na prezesa rządu powołany został ordynat Stanisław Zamoyski. Wybór młodego, lecz najzamożniejszego arystokraty Galicji dawał gwarancję poparcia ziemiaństwa w tej prowincji. Ponieważ nowo powstały Rząd Centralny nie był w stanie od razu objąć bezpośredniego kierownictwa nad rozbudowanym aparatem administracji, 10 VI 1809 r. podjęto decyzję o wcieleniu do Rządu Centralnego tzw. rządu dozorczego przy Gubernium Lwowskim i utworzeniu z niego Rady Zastępczej Krajowej. Organizacja i zadania polskiej administracji tymczasowej w Galicji zostały ostatecznie określone w rozkazie księcia Józefa Poniatowskiego z 8 VI 1809 r. W obrębie rządu utworzono 5 wydziałów: wydział I – Sprawiedliwości, II – Spraw Wewnętrznych, III – Skarbu, IV – Potrzeb Wojennych, V – Policji. Kierownictwo nad poszczególnymi resortami sprawowali członkowie rządu z tytułem radców rządowych. Członkami rządu mianowano: Józefa Lewickiego (wiceprezesa rządu), Ignacego Miączyńskiego, Tadeusza Matuszewicza, Maksymiliana Lewickiego (sekretarz generalny rządu), Józefa Dzierzkowskiego, Franciszka Grabowskiego, Marcina Badeniego, Józefa Wielohorskiego i Izydora Pietruskiego. Bardzo duży wpływ na pracę rządu miał jego prezes, Stanisław Zamoyski, który mógł uczestniczyć w obradach sesji każdego z wydziałów, a także posiadał decydujący głos w prezydium. Za całość pracy rządu był odpowiedzialny przed naczelnym wodzem, jako reprezentantem suwerennej władzy Napoleona nad Galicją. Początkowo rząd urzędował we Lwowie (do 19 VI 1809 r.), następnie przeniósł się do Zamościa (do 21 VII 1809 r.), wreszcie Lublina. W sierpniu i we wrześniu 1809 r. rząd ustanowił instytucje o charakterze centralnych organów administracji państwowej: Administrację Dóbr Narodowych i Lasów, Komisję Nadzorczą nad Edukacją, Oświeceniem Publicznym i Sprawami Religijnymi, Administrację Ceł i Dochodów Monopolowych, Generalną Kasę Przychodów i Wydatków Publicznych, Komisję Dozorczą oraz Izbę Obrachunkową. Rząd Centralny nie wprowadził zasadniczych zmian w administracji krajowej, zachował bowiem austriackie prawodawstwo sądowe i administracyjne. Niemniej w sierpniu 1809 r. wprowadzono nową organizację władz lokalnych, co było w głównej mierze spowodowane ustąpieniem z magistratów urzędników austriackich. Dekretem z 25 VIII 1809 r. rząd mianował prezesów Urzędów Administracyjnych Powiatowych: w krakowskim – ks. Henryka Lubomirskiego, kieleckim – Wojciecha Dubieckiego, radomskim – Ignacego Boskiego, siedleckim – Jana Grzybowskiego, bialskim – Feliksa Galińskiego, lubelskim – Joachima Owidzkiego, zamojskim – Stanisława Estko, żółkiewskim – Wincentego Rulikowskiego, złoczowskim – Antoniego Kownackiego, tarnopolskim – Jana Konopkę; organizacje urzędu powiatowego dla częściowo wyzwolonych powiatów: brzeżańskiego, stanisławowskiego oraz zaleszczyckiego powierzono komisarzowi rządu Zabierzowskiemu.
Rząd Centralny, spełniający w Galicji role najwyższego organu władzy cywilnej w okresie przejściowym, koncentrował swą działalność wokół kwestii porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, a zwłaszcza zabezpieczenia potrzeb aprowizacyjnych armii. Sprawne funkcjonowanie rządu utrudniały ostre tarcia polityczne, jakich świadkiem stała się Galicja. Już w maju 1809 r. społeczeństwo Galicji bardzo negatywnie oceniało sposób działania intendenta Rembielińskiego. Zdaniem mieszkańców wyzwolonych prowincji, jego rządy przypominały poczynania władz okupacyjnych i ilustrowały stosunek władz Księstwa Warszawskiego do Galicji. Na skutek decyzji ks. Poniatowskiego władzę w Galicji objęła grupa galicyjskiej arystokracji na czele z hrabią Stanisławem Zamoyskim. Szybko ukształtował się sojusz przedstawicieli możnowładztwa galicyjskiego z ugrupowaniem „ex jakobinów” z Księstwa. Jakobini przybywali do Galicji popierani przez byłego jakobina, a w 1809 r. dyrektora cywilno-wojskowego, Andrzeja Horodyskiego. Sojusz ten, świadczący o kryzysie ideowym grupy byłych jakobinów, miał prawdopodobnie charakter taktyczny. Stanisław Zamoyski pragnął, aby Galicja połączyła się z Księstwem jako równorzędny partner, z prawem do dyskusji na temat przyszłego ustroju w połączonym państwie. Tym sposobem przedstawiciele arystokracji galicyjskiej mogliby wpłynąć na częściową zmianę konstytucji Księstwa Warszawskiego, która raziła ich całkowitym przejęciem wzorów ustawodawstwa napoleońskiego. Dlatego też w listopadzie 1809 r. powstała koncepcja wysłania deputacji do przebywającego w Dreźnie władcy Księstwa Warszawskiego Fryderyka Augusta. W przygotowanej głownie przez Zamoyskiego instrukcji dla deputacji, postulowano uchylenie podległości administracji cywilnej Galicji wobec władz wojskowych oraz uznanie Rządu Centralnego za organ równorzędny rządowi Księstwa. Środowisko byłych jakobinów wspierało Zamoyskiego, gdyż prawdopodobnie uważało, że w ten sposób zdoła zwiększyć swój udział w rządzie Księstwa i tym samym uzyska szanse realizacji swych politycznych planów.
Interregnum galicyjskie zakończyło się wraz z zawarciem pokoju w Schönbrunn 14 X 1809 r. Fryderyk August bez uprzedniego wysłuchania opinii Rządu Centralnego wydał 7 XII 1809 r. dekret, na mocy którego przejmował suwerenna władzę w Galicji. Z dniem ogłoszenia dekretu miało nastąpić rozwiązanie Rządu Centralnego, a podległe mu dotąd urzędy przechodziły pod jurysdykcję właściwych ministrów Księstwa Warszawskiego. Książę Józef Poniatowski, który skupiał do tej pory zwierzchnią władzę w Galicji, 28 XII 1809 r. opublikował ww. dekret królewski, kończąc tym samym funkcjonowanie Rządu Centralnego. 9 I 1810 r. w Warszawie członkowie rządu powiadomili oficjalnie Radę Stanu o wykonaniu postanowień dekretu z 7 XII 1809 r.
Po rozwiązaniu Rządu Centralnego Wojskowego Tymczasowego Obojga Galicji jego akta uległy rozproszeniu. Pokaźna grupa akt została przekazana do utworzonej przez prezesa rządu Stanisława Zamoyskiego Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, część z kolei trafiła do innych archiwów rodzinnych. Sukcesorem akt o charakterze skarbowym było prawdopodobnie Ministerium Skarbu Księstwa Warszawskiego, a potem Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu. W okresie międzywojennym akta te były przechowywane w Archiwum Skarbowym w Warszawie, gdzie jak wspominał Stefan Kieniewicz, stanowiły odrębny zespół złożony z „nieznacznej ilości dissolutów” (S. Kieniewicz,
Akta zgromadzone w omawianym zespole dotyczą funkcjonowania Rządu Centralnego i podległej mu administracji na terenach wyzwolonych w 1809 r. przez wojska polskie pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Duża grupę dokumentów stanowią akta przechowywane przed II wojną światową w Archiwum Skarbowym w Warszawie. Są to m.in. materiały dotyczące funduszu religijnego karmelitów i karmelitanek w Lublinie, rekursy w sprawie pobierania dziesięcin w powiecie lubelskim, akta dotyczące uposażeń duchowieństwa i organizacji Kościoła w diecezji rzymskokatolickiej w Lublinie i greckokatolickiej w Chełmie, dokumenty regulujące podatki i określające procedury postępowania sądowego, XIX-wieczne kopie wcześniejszych dokumentów, dotyczące spraw załatwianych w 1809 r. oraz powstałe w 1811 r. instrukcje dla komisji obrachunkowej „kraju nowo do Księstwa wcielonego”. Ponadto w zespole umieszczono także akta wyłączone ze Zboru Anny Branickiej, związane z funkcjonowaniem Rządu Centralnego. W tej grupie materiałów znajdują się m.in.: protokoły sesji rządu dozorczego, schematy organizacji kancelarii Rządu Centralnego, listy cywilne urzędników Galicji, instrukcje Rządu Centralnego dla podległych mu urzędów, korespondencja ks. Józefa Poniatowskiego z Rządem Centralnym w sprawach aprowizacji wojska, rozkazy organizacyjne władz wojskowych.
Chronologiczny.
podział administracyjny na departamenty według uchwały Komisji Rządzącej z 14.01.1807 r.
tylko do sygn. 1
Zespół został całkowicie zeskanowany.
Prawa własności należą do Skarbu Państwa.
AGAD, Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji
Jeszcze przed opracowaniem zespołu w 1996 r. materiały w nim się znajdujące zostały wstępnie uporządkowane. Tworzyły one 5 poszytów i księgę. W poszytach nie układano akt wg jednolitej zasady – stosowano zarówno metodę porządkowania akt ag chronologii jak i kryterium tematycznego. Każdy poszyt dotyczył odrębnych zagadnień i otrzymał oddzielną sygnaturę. Podczas opracowania zespołu w 1996 r. zachowano stare sygnatury. W przypadku księgi o sygn. 1, zawierającej dokumenty wyłączone ze Zbioru Anny Branickiej, ze względu na niejednorodność tematyczną akt szczegółowo rozpisano. Opracowując zespół w 1996 r. skorygowano tytuły poszczególnych jednostek oraz sporządzono inwentarz książkowy ze wstępem i indeksami.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Materiały Rządu Centralnego są też przechowywane w następujących zespołach:
• Archiwum Zamoyskich, sygn. 82-83 (m.in. rozkaz organizacyjny ks. Józefa Poniatowskiego z 2 VI 1809 r. określający strukturę administracji cywilno-wojskowej w Galicji i powołujący Rząd Centralny; wypis z protokołu Sekretariatu Stanu o rozwiązaniu przez Fryderyka Augusta Rządu Centralnego, protokół sekretny prezesa Rządu Centralnego, memoriały Stanisław Zamoyskiego, korespondencja tegoż m. in. z ks. J. Poniatowskim, A. Horodyskim i J. K. Szaniawskim;
• Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, seria I, sygn.. 56 (tutaj m.in. dokumenty dotyczące zakończenia funkcjonowania Rządu Centralnego i przejścia podległych mu urzędów pod jurysdykcję ministrów Księstwa Warszawskiego, korespondencja ks. Józefa Poniatowskiego z Radą Stanu); seria II, sygn.: 7, 47, 49, 57, 72, 85-87, 130, 213, 293b, 310, 314-315, 318, 367c;
• Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, sygn. 888;
• Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 109, 142-143, 150, 249, 265 (t. II-III), 268 (t. I-II), 269, 287;
• Archiwum Niemojewskich, sygn. 8
Cenne materiały archiwalne posiadają również inne polskie archiwa i biblioteki:
Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Biblioteka Narodowa w Warszawie
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
Archiwum Narodowe w Krakowie
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Szczegółowy wykaz akt zawartych w tej jednostce, patrz poniżej:
*część kopii nie jest uwierzytelniona
* znajdują się także dziewiętnastowieczne kopie dokumentów z lat 1640-1806, dotyczące spraw załatwianych w 1809 r.