Unia Lubelska (1569)

Historyczny przykład wyjątkowej w dziejach Europy integracji dwóch krajów oraz moment przełomowy w rozwoju zasad demokratycznych

„Iż już Królestwo Polskie i wielkie Księstwo litewskie jest jedno nierozdzielne i nieróżne ciało, a także nieróżna, ale jedna a spólna Rzeczpospolita, która się z dwu państw i narodów w jeden lud zniosła i spoiła.”

„Nigdy w dziejach odrębne narody nie zawarły trwalszego ślubu przy mniejszym zastosowaniu nacisku. Stało się wedle życzenia setek tysięcy, z ujmą tylko dla garści uprzywilejowanych i dla ich pychy [...]. Zaszła tu nie drobna zmiana administracyjna [...], ale akt wielkiej dziejowej doniosłości”.
(prof. Władysław Konopczyński)

1 lipca 1569, Lublin (na sejmie walnym)

Panowie rady i posłowie ziemscy Wielkiego Księstwa Litewskiego odnawiają unię z Koroną Polską. Powstałe na mocy unii państwo – Rzeczpospolita Obojga Narodów – miało odtąd jednego, wspólnie wybieranego władcę, wspólny sejm, obronę, politykę zagraniczną i monetę.

Akt Unii Lubelskiej – oryginał; język polski; dokument pergaminowy o wymiarach 72 x 45 cm + 10 cm. Inwokacja wpisana kapitałą. 78 pieczęci na 47 sznurach.

Pieczęcie w trzech grupach: I grupa (środkowa, wosk czerwony) – 17 pieczęci, każda na własnym podwójnym sznurze (dygnitarze); II grupa (po lewej stronie, wosk czerwony) – również 17 pieczęci, po dwie pieczęcie obok siebie na jednym sznurku: 8 x 2 + 1; III grupa (po prawej stronie, wosk zielony) – 43 pieczęcie, po dwie pieczęcie obok siebie na jednym sznurku x 17, trzy ostatnie sznurki po 3 pieczęcie

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 5627

Fot. Karol Zgliński

Pełny tekst dokumentu

Folder PL

Folder GB

Folder DE

Pieczęcie

Pieczęć Waleriana Protasewicza, biskupa wileńskiego (1556-1579)

okrągła ϕ 45 mm W tarczy herb Drzewica, po obu stronach tarczy postacie apostołów ś. Piotra (po prawej) i Pawła (po lewej), nad tarczą insygnia biskupie (pastorał i infuła) Napis w otoku: VALERIANUS . DEI . GRATIA . EPISCOPUS . VILNENSIS.

Walerian Protaszewicz-Szuszkowski (ur. ok. 1505, zm. 31 grudnia 1579) – biskup łucki i wileński, pisarz wielki litewski, założyciel wileńskiego kolegium jezuickiego, przekształconego w 1578 roku w uniwersytet. Był pisarzem kancelarii administrującej posiadłościami litewskimi królowej Bony. W 1533 roku został kanonikiem żmudzkim, a w 1537 – wileńskim. W 1544 roku został pisarzem Wielkiego Księstwa Litewskiego i sekretarzem Zygmunta Augusta; do 1549 roku kierował kancelarią ruską. W roku 1547 został biskupem łuckim, a w 1556 – wileńskim. W 1570 roku założył wileńskie kolegium jezuickie, któremu Stefan Batory nadał w 1578 roku prawa uniwersytetu.

Pieczęć Hrehorego Aleksandrowicza Chodkiewicza, kasztelana wileńskiego, hetmana wielkiego litewskiego

okrągła ϕ 25 mm W tarczy czterodzielnej częściowo zatartej w prawym górny rogu herb Kościesza, w dolnym Pogń, w lewym górnym półlew (w lewo) wspięty ponad murem w dolnym krokiew pojedyncza wewnjatrz i na zewnątrz niej gałeczki; nad tarczą litery G . A . C.

Grzegorz (Hrehory) Aleksandrowicz Chodkiewicz herbu Gryf z Mieczem (ur. ok. 1513 – zm. 12 listopada 1572) – hetman wielki litewski od 1566, kasztelan wileński od 1564, wojewoda kijowski od 1555, wojewoda witebski od 1554. Był synem wojewody nowogródzkiego Aleksandra Chodkiewicza. Od 1544: starosta tykociński, podkomorzy litewski, od 1554 wojewoda witebski, od 1555 kijowski, od 1559 kasztelan trocki. Wziął udział w wojnie litewsko-rosyjskiej 1558-1570, w 1561 jako hetman nadworny litewski wyruszył na czele wojska litewskiego do Inflant przeciw Rosji. Tam jednak zamiast bić się rozpoczął pertraktacje z wodzem moskiewskim Czeladninem "jak prawosławny z prawosławnym". Efektem było spustoszenie przez Rosjan Witebska i utrata Połocka 1563. 26 stycznia 1564 Chodkiewicz wraz z hetmanem wielkim litewskim Mikołajem Radziwiłłem Rudym odniósł nad Rosjanami świetne zwycięstwo w bitwie pod Czaśnikami. W uznaniu zasług wojskowych król Zygmunt II August mianował go w 1564 kasztelanem wileńskim i w 1566 hetmanem wielkim litewskim. W 1569 jako jeden z nielicznych magnatów litewskich był zwolennikiem unii lubelskiej.

Pieczęć Ostafiego Wołowicza, kasztelana trockiego i podkanclerzego litewskiego

okrągła ϕ 22 mm W tarczy czterodzielnej w prawym górnym polu herb Bogoria, w prawym dolnym i w lewym górnym herb Korczak, w lewym dolnym herb w kształcie krzyża, którego ramię pionowe rozszczepia się u dołu w dwie krzywaśnie, nad tarczą hełm, po którego obu stronach litery: O | W.

Ostafi (Eustachy) Wołłowicz herbu Bogoria (zm. 1587) – marszałek hospodarski i podskarbi ziemski litewski, podkanclerzy litewski i marszałek nadworny (1561-1569), zaufany Zygmunta Augusta, szczególnie w zatargach z carem Iwanem Groźnym o Inflanty, członek komisji przygotowującej redakcję II Statutu Litewskiego, kasztelan trocki (1569 r.), przeciwnik unii lubelskiej, którą jednak podpisał. W czasie elekcji 1575 r. był zwolennik arcyksięcia Ernesta, ale potem pogodził się z Batorym i wziął udział w wyprawie połockiej. Od 1579 r. kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego (1579-1587), kasztelan wileński. Podczas trzeciej elekcji (1587 r.) protestował przeciw dokonaniu wyboru Zygmunta Wazy bez udziału Litwy, wkrótce jednak przechylił się na jego stronę. Jako starosta wohyński ufundował dwór królewski w Wohyniu. Porzucił prawosławie dla protestantyzmu, zwolennik kalwinizmu, później arianizmu.

Pieczęć Jana Chodkiewicza, starosty żmudzkiego, marszałka wielkiego księstwa litewskiego

okrągła ϕ 38 mm W tarczy pięciodzielnej w prawym górnym rogu herb Kościesza, w dolnym Pogoń, W środkowym polu gryf miecz trzymający (w lewo) W polu lewym herb Łabędź, w dolnym Korczak Nad tarczą trzy hełmy w nich klejnoty: na prawym hełmie sześć piór, na środkowym półgryf z mieczem, na lewym łabędź. Napis w otoku w dwóch pierścieniach: IOAN . CHOD . COM . IN . SKLO . E . MES . BARO . IN . … SAM . LIV . CAP . | AD . OD . M. D. L. MRCUS . CAW . PLOTEL . CAP . TRIB.

Jan Hieronim Chodkiewicz herbu Gryf z Mieczem (ok. 1537 - 1579) – wódz litewski, hetman inflancki, marszałek wielki litewski, kasztelan wileński od 1574, administrator Inflant od 1566, starosta generalny żmudzki od 1563. Był synem Hieronima Chodkiewicza, ojcem Jana Karola Chodkiewicza. W 1563 został starostą żmudzkim, a w 1566 administratorem Inflant oraz marszałkiem wielkim litewskim. Z tytułem hetmana inflanckiego został naczelnym wodzem armii polsko-litewskiej w Inflantach i walczył tam ze Szwedami i Rosjanami. W 1574 został kasztelanem wileńskim. W 1578 zrezygnował ze stanowiska hetmana inflanckiego. W roku 1572 przeszedł z kalwinizmu wyznawanego od około 1555 roku na katolicyzm, przy okazji przeprowadzając zmianę wyznania swoich dwóch synów. Jego małżonka Krystyna Zborowska oraz niektóre córki pozostały kalwinistkami. Stanowił pierwszą całkowicie spolonizowaną kulturalnie generację pierwotnie ruskiego rodu Chodkiewiczów.