Materiały związane z kpt. Franciszkiem Budziszewskim, organizatorem woj. chełmińskiego i pomorskiego

Dokumenty stanowią fragment archiwum rodzinnego Budziszewskich, oryg., rkps, j. pol., AGAD, Nabytki Oddziału III, sygn. 518

  1. Odezwa organizatora wojskowego woj. poznańskiego i średzkiego do organizatorów powiatowych, 16 IV [1863], s. 7-8
  2. Nominacja Rządu Narodowego dla Franciszka Budziszewskiego na kapitana, 14 III 1864, s. 23 a
  3. Odpowiedź Sekcji Wojny na raport naczelnika konnego 8. oddziału wielkopolskiego w sprawie żołdu dla powstańców, 11 II 1864, s. 23 b
  4. Pismo Wydziału Wykonawczego w Zaborze Pruskim dla naczelnika 8. oddziału wielkopolskiego upoważniające go do przekroczenia granicy wraz z oddziałem (odpis), 15 I 1864, s. 24 a
  5. Pismo Wydziału Wykonawczego w Zaborze Pruskim do rotmistrza kawalerii Budziszewskiego (załącznik do kolejnego dokumentu), 15 III 1864, s. 24 b
  6. Pismo płk Rankowskiego, dowódcy 1. dywizji 4. korpusu Armii Narodowej do rotm. Budziszewskiego w sprawie wyznaczonej daty przejścia oddziału do Królestwa Polskiego, 14 III 1864, s. 24 c
  7. Nominacja mjr Grzymały na zastępcę płk Colliera, 3 IV 1864, s. 25 a
  8. Pismo Głównej Organizacji Sił Zbrojnych Zaboru Pruskiego do F. Budziszewskiego z wezwaniem, by działał w porozumieniu z gen. Krukiem, zastępcą organizatora głównego na Prusy Zachodnie i Wschodnie, b.d., s. 25 b
  9. Nominacja kpt. Budziszewskiego na organizatora woj. chełmińskiego i pomorskiego, z prawami pułkownika, wydana przez organizatora na zabór pruski (pieczęć Komis[arza] Pełnom[ocnego] Rządu Narod[owego] w Zaborze Pruss[kim]), 30 IV 1864, s. 25 c
  10. Upoważnienie wydane przez Komisarza pełnomocnego (pieczęć j.w.) organizatorowi woj. chełmińskiego i pomorskiego, nominacja na inspektora kontrolującego prace cywilnych naczelników: woj. pomorskiego oraz naczelników powiatów, 11 VI 1864, s. 25 d
  11. Dymisja udzielona przez Komisarza Pełnomocnego (j.w.) komisarzowi woj. pomorskiego, 16 VI 1864, s. 26 a
  12. Zaświadczenie wydane przez Wydział Wykonawczy w Zaborze Pruskim (pieczęć), że kpt. F. Budziszewski sprawował urząd organizatora wojennego woj. pomorskiego i chełmińskiego po uwięzieniu płk Colliera i że po zniesieniu tego urzędu udzielono mu dymisji, 17 VII 1864, s. 26 b
  13. Pokwitowanie Wydziału Wykonawczego (pieczęć j.w.) na przyjęcie od Budziszewskiego 1220 talarów, 28 V 1864, s. 26 c
  14. Akt oskarżenia przeciwko Franciszkowi Budziszewskiemu (jako część aktu oskarżenia przeciwko hr. Janowi Działyńskiemu i in.), skierowany do sądu w Berlinie, litografia, 8 III 1865, s. 28-29
  15. Wyrok uniewinniający w sprawie przeciwko Budziszewskiemu, wydany przez Pruski Królewski Sąd Kameralny w Berlinie, 28 IV 1865, s. 31

Kolejne materiały w przygotowaniu

Franciszek Budziszewski

urodził się ok. 1833 r. w Grąbkowie w Wielkim Księstwie Poznańskim. W młodym wieku wstąpił do armii pruskiej, gdzie złożył egzamin oficerski. Wkrótce potem wyjechał do Paryża, następnie wstąpił do Legii Cudzoziemskiej w Algierze. Walczył przeciwko Austrii; w bitwie pod Magentą w 1859 r. wyróżnił się męstwem. W kolejnych latach brał udział w wyprawach: marokańskiej i meksykańskiej. Otrzymał trzy medale za waleczność. Gdy dowiedział się o wybuchu powstania styczniowego, złożył dymisję i powrócił do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, lecz zdążył zaledwie na koniec działań powstańczych. Zorganizował szwadron jazdy, który jako ostatni oddział wielkopolski 22 III 1864 r. przekroczył granicę Królestwa Polskiego. Jako rotmistrz dowodził swym oddziałem w trzech bitwach: pod Ratyniem k. Lądka, pod Tokarkami oraz na polach między wsiami Ostrowite i Kąpiel. Mimo ogromnej przewagi wojsk rosyjskich i otoczenia ze wszystkich stron zdołał wycofać się do W. Ks. Poznańskiego. Ukrywał się u rodziny w Poznaniu. Oskarżony przez władze pruskie o zdradę stanu został uwięziony i w 1865 r. wytoczono mu przed sądem w Berlinie proces, będący częścią sprawy przeciwko hr. Janowi Działyńskiemu i jego współpracownikom. Uniewinniony lecz schorowany powrócił do rodzinnego majątku w Grąbkowie, gdzie zmarł 28 III 1866 r.

W powstaniu styczniowym wzięli udział również dwaj młodsi bracia Franciszka Budziszewskiego: Stanisław, walczący w oddziale płk Kazimierza Mielęckiego, a następnie gen. Edmunda Taczanowskiego, zmarły 19 VIII 1865 r. z ran odniesionych w powstaniu oraz Antoni, poległy w bitwie pod Ślesinem 31 III 1863 r. Ich ojciec Jan (zm. 1854) walczył w wojnach napoleońskich, w powstaniu listopadowym oraz przygotowywał powstanie w 1848 r. [opr. Alicja Nowak]